نوآوری و منحصر به فرد بودن شبکه

این شبکه دارای نوآوری است.
طرح این شبکه ابداعی است.
این شبکه خلاقانه است.

جاذبه عاطفی

اثر عاطفی کاربرد شبکه و هیجان پیچیدگی آن

زمانی که به سراغ این شبکه می‌روم، احساس شادمانی می‌کنم.
زمانی که از این شبکه استفاده می‌کنم، خوشحالم.
در زمان استفاده از این شبکه ، با آن احساس همدلی می‌کنم.

روابط دوستانه

تصویر همگون

عدم ایجاد تناقض در کاربران توسط شبکه از طریق به کار بردن تصاویر ناهمگون یا تصاویر مستند شده توسط دیگر رسانه‌ها

این شبکه تصویر مناسبی از سازمان ترسیم می‌کند.
این شبکه کاملاً با تصویر سازمان سازگار است.
تصویر شبکه با سازمان انطباق دارد.

کامل بودن پیوسته
(on line)

ایجاد امکان برای انجام همه معاملات لازم به صورت پیوسته (on line) مانند سفارش خرید از طریق شبکه

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

این شبکه اجازه تبادلات پیوسته (on line) را می‌دهد.
تمام کارهایی که با سازمان دارم، از طریق شبکه آن انجام می‌شود.
تقریباً همه فرایندهای تجاری که در صدد اجرای آنها هستم، از طریق این شبکه تکمیل می‌شود.

مزیت نسبی

دارا بودن ارزش برابر یا برتر از دیگر راه‌های کامل با سازمان

استفاه از این شبکه به منظور انجام کارهایم در سازمان آسان‌تر از ارسال دورنگار یا مطالبه پستی است.
کاربرد این شبکه آسان‌تر از تماس تلفنی با نماینده سازمان است.
این شبکه گزینه مناسبی برای درخواست خدمات به مشتری است.

(آگاروال و کاران هانا،٢٠٠٠ : ۶٩۴).

* پس از تحلیل های صورت گرفته در آخرین پژوهشهای ارزیابی کیفی خدمات اطلاع رسانی شبکه ‌‌ها با رویکرد وب کوال، دو سازه «کیفیت اطلاعات» و «عملکرد متناسب با وظیفه» در هم ادغام شده و به صورت یک سازه با عنوان «اطلاعات متناسب با وظیفه» پذیرفته شده است (لویاکونو، واتسونو گودهو، ٢٠٠۵).
ارائه خدمات با کیفیت به کاربران، از چالشهای مهم عصر حاضر می‌باشد، و مدیران این مراکز در تلاش هستند تا اندیشه و فرهنگ کاربر محوری را در سازمانهای خود توسعه دهند و از طریق تمرکز بر نیازهای کاربران و پاسخگویی صحیح به خواسته‌های آنها، ضمن ایجاد مزیّت رقابتی، زمینه‌های دستیابی به تعالی عملکرد سازمان خود را فراهم سازند.
در عصر حاضر، اطلاعات موجود در شبکه ‌های سازمانی نه تنها درگاه ورودی کاربران به هریک از سازمانها تلقی می‌شوند، بلکه کمّ و کیف ارائه خدمات اطلاع رسانی و دسترسی به تولیدات علمی روزآمد توسط آنها، تصویری را در ذهن کاربران پدید می‌آورد که براساس آن درباره کلیت سازمان داوری می‌کنند، لذا باید سازمانها در طراحی و حفظ چرخه حیات شبکه خود بیش از پیش کوشا بوده، در این راستا به دو مطلب بیندیشند:

• خصلت یکپارچگی در شبکه امری جدی است. بنابراین، نمی‌‌توان تنها سازه یا مؤلفه‌ای خاص را در کانون توجه قرار داد.

• انتظار کاربران از شبکه ها  بیش از درگاه‌های سنتی است، زیرا سال ها تحقیق و بررسی درباره محیط الکترونیکی از یکسو و تبلیغ درباره برتری آن نسبت به محیط سنتی از لحاظ دستیابی به اطلاعات از سوی دیگر، ‌انتظار کاربران را از محیط الکترونیکی بالا برده است. بنابراین، مفاهیمی چون سرعت، سهولت، جاذبه و مانند آن در محیط الکترونیکی با تلقی‌های دیگری همراه است و باورها و رفتارهای کاربران نیز ناشی از چنین تلقی‌هایی است. طبق چنین انتظارهایی، همان‌طور که در نمودار شماره ۳ آمده، باورهای کاربران و انعکاس آن در رفتارها، سبب ارزیابی خدمات سازمان مورد مراجعه می‌شود که خود تلقی آنان را شکل می‌دهد.

بدین‌ترتیب،یک بار استفاده ازیک شبکه ، ارزش هایی را در ذهن کاربر ایجاد می‌کند که هرگونه رفتار بعدی نسبت به آن شبکه ناشی از داوری هایی است که قبلاً‌ در آن مورد داشته است و تکرار آن سبب ایجاد تصویری کلی از شبکه خواهد شد. در این زمینه، تنها راه تغییر تصویر ذهنی کاربران نسبت به خدمات اطلاعاتی شبکه، اصلاح مستمر آن و سرمایه‌گذاری در جهت بهینه‌سازی کلیه مؤلفه‌ها، سازه‌ها و مقوله‌های آن و در نتیجه یکپارچه‌سازی و کلّیت بخشیدن به شبکه است (احمدی، ۱۳۸۶).

(احمدی، ۱۳۸۶)

 شکل ۲-۶): رفتار هدفمند در مراجعه به شبکه

الگوی مفهومی بهبود کیفیت خدمات اطلاع رسانی شبکه ‌ها

تبلیغات
زمانبندی و اجرا: چگونگی تنظیم و مدیریت رویداد
منطقا برای اینکه افراد تمایل داشته باشند ایده های خود را با سازمان شما در میان بگذارند نیاز به انگیز و مشوق دارند. در سازمانهای دولتی بدلیل شرایط استخدام مادام العمر و همچنین فرهنگ خاص کاری موجود در ایران این موضوع اهمیت بیشتری پیدا می کند.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

نحوه تبلیغات مستقیما تعداد و میزان منابعی را که سازمان برای خلق ایده نیاز دارد تحت تاثیر قرار می دهد و از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
زمانبندی و اجرا می بایست با دقت ویژه ای انجام شود چرا که انتخاب زمان نادرست و اجرای نا صحیح رویداد ها نتایج را به شدت تحت تاثیر قرار خواهد داد.
در بعضی مواقع ممکن است رویدادهای برنامه ریزی نشده شرایط و مقدمات خلق ایده را فراهم کنند. این رویدادها می توانند در داخل سازمان و یا خارج از سازمان به وقوع بپیوندند برای مثال اگر سازمان با مشکل خاصی مثل کمبود بودجه مواجه شود این رویداد ممکن است بدون اینکه سازمان بخواهد برای دریافت ایده ها برنامه ریزی کند باعث خلق ایده گردد.
۴_۳_۱_۲ کنترل منابع ایده
همانطور که قبلا نیز آورده شد افراد به عنوان منبع اصلی ایده نقش مهمی در تولید و خلق ایده ها دارند. بر اساس اطلاعات استخراج شده از مصاحبه ها و همچنین تحقیقات گذشته می توان عنوان کرد که با کنترل فاکتورهای مربوط به منابع ایده، فرایند خلق ایده به شدت تحت تاثیر قرار خواهد گرفت. برخی از این فاکتورها به شرح ذیل دسته بندی می شوند:
انتخاب منبع: از نظر داخلی، بیرونی، فردی، گروهی، میزان دانش، هوش و خلاقیت فردی
انگیزش منبع
آموزش و توانمندسازی منبع
ایجاد جو و محیطی مناسب برای خلاقیت و خلق ایده
با کنترل بر منابع ایده می توان کیفیت و کمیت ایده های تولید شده را تحت تاثیر قرار داد.
۴_۳_۱_۳ کنترل بر فعالیت های خلق ایده
همانطور که در فصل ۲ برخی فعالیت های مرتبط با خلق ایده شرح داده شد در موارد ذیل می توان بر این فعالیت ها کنترل داشت.
انتخاب و ترکیب انواع مختلف فعالیت ها و تکنیک های خلق ایده
نحوه اجرای فعالیت ها و تکنیک های خلق ایده
البته موارد دیگری مانند ابزارهای مورد استفاده برای اجرای فعالیت های خلق ایده و همچنین محیط و فرهنگ سازمانی نیز بر کنترل این فعالیت ها تاثیرگذار هستند.
باید به این نکته توجه داشت که در مواقعی که فرایند خلق ایده در خارج از سازمان و از منابع بیرونی انجام گیرد بسیاری از این فاکتورهای کنترلی از دست سازمان خارج می شوند.
۴_۳_۱_۴ پایش و فیلتر ایده ها در مرحله خلق
به نظر می رسد که با پایش ایده ها در مرحله خلق و قبل از ضبط آنها در سیستم مدیریت ایده ها می توان تعداد ایده های ناکارآمد را کاهش و کیفیت ایده های ضبط شده را افزایش داد برای مثال در برخی سازمانها با ایجاد سیستم های رای گیری در همان مراحل اولیه خلق ایده، نسبت به حذف ایده های غیر موثر اقدام می کنند.
این فیلترینگ می تواند در مراحل مختلف فرایند خلق ایده و حتی توسط خود ایده دهندگان انجام شود. برای مثال اگر یک رویداد خلق ایده بصورت فراخوان و یا مسابقه در سازمان قرار است اجرا شود، برگزارکنندگان می توانند از قبل برخی شرایط و مشخصات ایده های قابل پذیرش را عنوان کنند و در صورتی که ایده های تولید شده این شرایط را نداشته باشند از چرخه رویداد حذف می گردند و یا اینکه از ایده دهندگان بخواهیم به انتخاب خودشان تنها برترین ایده خود را در سیستم ثبت نمایند.
شکل زیر فیلتراسیون ایده ها در مراحل مختلف فرایند خلق ایده را نشان می دهد.

رویداد
فعالیت خلق ایده
فیلتراسیون
فیلتراسیون
فیلتراسیون
شکل ۴_۱: فیلتراسیون ایده
با توجه به اینکه منابع سازمانها در خلق ایده، انسانها می باشند. لذا مسائل متعددی می تواند باعث فیلتراسیون و حذف ایده ها در همان ابتدای کار و در ذهن افراد اتفاق افتد. برای مثال می توان به تجربه هایی که در برخورد با ایده های قبلی در سازمان وجود دارد، مسخره کردن برخی ایده ها، عدم اهمیت به ایده ها توسط مدیران سازمان و غیره اشاره کرد.
بطور خلاصه با توجه به موارد ذکر شده در بالا، ۴ حوزه اصلی اعمال کنترل بر فرایند خلق ایده شناسایی گردید که در شکل زیر نشان داده می شود.
رویداد
فعالیت خلق ایده
فیلتراسیون
۱
۲
۳
۴
شکل۴_۲: حوزه های اصلی کنترل در فرایند خلق ایده
۴_۳_۱_۵ تاثیر استراتژی بر خلق ایده ها
ممکن است این سوال برای ما پیش آید که آیا لزوما استراتژی یک سازمان باید فرایند خلق ایده را تحت تاثیر قرار دهد و یا اینکه ایده ها بهتر است بدون توجه به استراتژی های موجود خلق شوند؟
در پاسخ های مصاحبه شوندگان اشاره های مستقیم و غیر مستقیم به اهمیت تاثیر استراتژی سازمان بر ایده های تولید شده مشاهده گردید. بطوریکه برخی معتقد بودند که در صورتی که خلق ایده ها در راستای استراتژی اصلی سازمان انجام نشود منجر به تولید ایده های غیر کاربردی و غیر اجرایی خواهد شد. از طرف دیگر عنوان شد که در برخی سازمان های دولتی که استراتژی آنها به خواست ذینفعان و مردم ممکن است تغییر کند بهتر است که فرایند بگونه ای طراحی شود تا ایده هایی که حتی در مخالفت با استراتژی های موجود هستند اجازه ظهور یابند.
چرا که برخی از ایده های بدیع و ساختار شکن می توانند منجر به تغییر جهت سازمان و استراتژی آن گردند.تاثیر استراتژی بر فرایند خلق ایده را می توان به سه دسته تقسیم بندی کرد:
تاثیر مستقیم: در این حالت استراتژی سازمان اهداف مشخصی را برای فرایند خلق ایده ها تبیین می کند. بطوری که اکثر ایده هایی که از این طریق خلق می شوند هم راستا با استراتژی سازمان هستند.
تاثیر غیر مستقیم: در این حالت استراتژی بدون اینکه اهداف مشخصی برای مدیریت ایده ها تبیین کند با مشخص کردن اهداف و برنامه های کلی سازمان بر این فرایند تاثیر می گذارد. برای مثال استراتژی وزارت بهداشت بر مبارزه با بیماری خاصی متمرکز و برنامه های انگیزشی متنوعی برای این موضوع ترتیب داده می شود که بصورت غیر مستقیم بر منابع ایده تاثیر گذاشته و ایده هایی در این رابطه تولید می شود.
بدون تاثیر: در این حالت سعی می شود تا تاثیر استراتژی بر خلق ایده به حداقل کاهش یابد و هیچ گونه ارتباط خاصی بین این دو برقرار نشود. بطوریکه ایده هایی که همراستا با استراتژی موجود هستند هیچ گونه رجحان و برتری نسبت به ایده هایی که مخالف با استراتژی موجود هستند نداشته باشند.

1. 1. مدل ظرفیت جذب دانش زهرا و جورج

شکل ۲-۱۰ ظرفیت جذب دانش را در سطح شرکت نشان می‌دهد که تمایز بین ظرفیت بالقوه و محقق شده برای جذب دانش در آن معرفی‌شده است. ظرفیت بالقوه، کسب و هضم دانش را در برمی‌گیرد. درحالی‌که ظرفیت محقق شده به‌وسیله تبدیل و بهره‌برداری تعیین می‌شود. دراین‌باره زهرا و جورج (۲۰۰۲) خاطرنشان کردند که خروجی‌ها، ظرفیت محقق شده شرکت را انعکاس می‌دهند. اما در مورد ظرفیت بالقوه کمتر تحقیق‌شده است و ازنظر تجربی اصلاً کار نشده است. آن‌ها هر دو نوع از قابلیت‌ها را جدا کرده‌اند اما نقش مکمل و هدف از آن را در نظر گرفتن عامل کارایی به‌صورت نسبت ظرفیت جذب محقق شده به ظرفیت جذب بالقوه را پیشنهاد کرده‌اند و ذکر کرده‌اند که شرکت‌ها با عامل کارایی بالا احتمالاً عملکرد بهتری دارند.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

شکل۲-۱۰مؤلفه‌های تعیین‌کننده ظرفیت جذب دانش(زهرا و جورج،۲۰۰۲(
در این مدل مکانیزم­ های یکپارچگی اجتماعی برای کاهش شکاف بین ظرفیت جذب بالقوه و محقق شده و به‌موجب آن افزایش عامل کارایی پیشنهادشده است. یکپارچگی اجتماعی رسمی و غیررسمی نیز بحث شده است. این مکانیزم­ ها برای کمتر کردن موانع اشتراک اطلاعات موردنظر هستند و بنابراین مرتبط با یکی از پیش‌نیازهای کلیدی یعنی ساختار ارتباطات است.

• پیشینه تحقیق

هم­چنین در اکثر مطالعات صورت گرفته بیشتر بر متغیرهای اثرگذار مانند ویژگی‌های مدیریتی، عناصر سازمانی، عوامل محیطی و متغیرهای آمیخته بازاریابی و غیره به‌طور کل تمرکز شده است. در ادامه متغیرهای ذکرشده در مدل مفهومی به‌صورت جفتی موردبررسی قرارگرفته و مطالعات صورت گرفته در این زمینه جهت رسم مدل مفهومی پژوهش بیان می‌گردد.

• گرایش کارآفرینانه و عملکرد صادرات

بسیاری از محققان مانند کوین^[۱۳۲] و همکاران، (۲۰۰۶) و ازریم و مکلیتون^[۱۳۳]، (۲۰۱۰) رابطه‌ای مثبت بین گرایش کارآفرینانه و عملکرد صادرات یافته‌اند. تعدادی از مطالعات بیان کرده‌اند که گرایش کارآفرینانه به شرکت‌ها جهت کاراتر بودن در فعالیت‌های خود، توجه به نیازهای مشتریان و بهتربودن نسبت به رقبا و پیشی گرفتن از آن‌ها کمک می‌کند. به‌عنوان نتیجه گرایش کارآفرینانه دارای مزایای رقابتی است و عملکرد را افزایش می‌دهد. جدول زیر تحقیقات جدید درباره رابطه بین گرایش کارآفرینانه و عملکرد صادرات را نشان می‌دهد (تقوی و همکاران، ۲۰۱۵).
جدول۲-۶ تحقیقات جدید درباره رابطه گرایش کارآفرینانه و عملکرد (تقوی و همکاران،۲۰۱۵)

محقق

نتیجه

Pirrala,2012

گرایش کارآفرینانه اثر مثبتی بر عملکرد شرکت دارد.

۲-۲۴-۲- تحقیقات انجام شده در ایران:
تحقیق بیابانگرد (۱۳۷۰) تحت عنوان «بررسی میزان همبستگی عزت نفس و عملکرد تحصیلی دانش آموزان» که بر روی ۲۳۰ دانش آموز پسر شهر تهران انجام داد که میان عزت نفس و پیشرفت تحصیلی همبستگی مثبت و معناداری است، یعنی دانش آموزانی که از عزت نفس بالایی برخوردارند در مقایسه با آنانی که عزت نفس پائینی دارند از پیشرفت تحصیلی بهتری برخوردارند.
معتمدی (۱۳۷۳) به «بررسی و مقایسه عزت نفس دانش آموزان دختر و پسر ورزشکار و غیر ورزشکار دبیرستان‌های قوچان» پرداخت و دریافت که بین عزت نفس دانش آموزان پسر ورزشکار و دختر ورزشکار تفاوت معناداری وجود دارد و نیز بین عزت نفس دانش آموزان پسر غیسر ورزشکار و دختر ورزشکار تفاوت معناداری وجود دارد.
مدیری (۱۳۷۳) به «بررسی بین سبک ساناد، عزت نفس و وضعیت اجتماعی- اقتصادی با عملکرد تحصیلی دانش آموزان پسر سال سوم تجربی دبیرستان‌های اهواز به صورت جداگانه و ترکیبی» پرداخت و دریافت که بین عزت نفس و انگیزه پیشرفت، یک رابطه معناداری وجود دارد. در حالی که بین عزت نفس و جنسیت دانش آموزان دبیرستانی ارتباط معناداری وجود ندارد.
مطالعه برات وند (۱۳۷۶) به این نتیجه دست یافت که رابطه مثبتی بین پیشرفت تحصیلی و عزت نفس دانش آموزان وجود دارد و نیز معلوم شد ترکیبی از دو متغیر مقبولیت گروهی و عزت نفس قادر به تبیین میزان بیشتری از تغییرپذیری پیشرفت تحصیلی است.
پژوهش فتحی آشتیانی (۱۳۷۷) بر روی یک نمونه ۱۳۱۴ نفری از میان فراگیران مقطع متوسطه مراکز آموزشی شهر تهران، به این نتیجه دست یافت که خودپنداره با عزت نفس در ارتباط است، و این دو عامل تأثیر مثبتی بر افزایش سطح موفقیت تحصیلی دارند. او هم چنین دریافت یک رابطه منفی معنادار بین خودپنداره و عزت نفس با افسردگی وجود دارد که منجر به کاهش بازده تحصیلی می شود.
عبداللهی (۱۳۷۷) در مطالعه خود «بررسی رابطه هراس اجتماعی با عزت نفس و مقایسه عزت نفس در افراد مبتلا و عادی» بر روی دانش آموزان دبیرستان‌های دخترانه و پسرانه شش ناحیه مشهد نشان داد که هراس اجتماعی با عزت نفس همبستگی منفی معناداری دارد. هم چنین عزت نفس گروه مبتلا به هراس در مقایسه با گروه عادی به طور معناداری پائین تر است.
ولی بیگی (۱۳۷۸) به «بررسی رابطه عزت نفس با قضاوت اخلاقی دانش آموزان سال سوم دوره متوسطه شهر تهران در سال تحصیلی ۷۸-۷۷» پرداخت که نتایج آن نشان داد که بین عزت نفس و قضاوت اخلاقی ارتباط معناداری وجود ندارد.
وجدان پرست (۱۳۷۸) نشان داد که بین عزت نفس و پیشرفت تحصیلی دانشجویان مراکز تربیت معلم رابطه معناداری وجود دارد. در حالی که میان عزت نفس دانشجویان دختر و پسر مراکز تربیت معلم تفاوت معناداری مشاهده نشد. لیکن بین پیشرفت تحصیلی دانشجویان دختر و پسر مراکز تربیت معلم تفاوت معناداری است. بدین معنی که پیشرفت تحصیلی دانشجویان دختر از دانشجویان پسر بیشتر است. هم چنین بین عزت نفس و پیشرفت تحصیلی دانشجویان علوم پایه و علوم انسانی تفاوت معناداری مشاهده نشد.
میرعلی یاری (۱۳۷۹) دریافت که بین پیشرفت تحصیلی و عزت نفس ارتباط معناداری وجود دارد. این فرضیه هم که بین عزت نفس و جنسیت با پیشرفت تحصیلی تفاوت معنادار وجود دارد، نیز با احتمال ۹۹% تأیید شد.
اسماعیلی (۱۳۸۰) دریافت که عزت نفس دانش آموزانی که درس مهارت‌های زندگی را گذرانده بودند، بیشتر از کسانی بودند که این درس را نگذرانده بودند.
باقری (۱۳۸۱) دریافت که پس از اجرای آموزش مهارت‌های زندگی عزت نفس دانش آموزان افزایش یافته است.
مفتاح (۱۳۸۱) پی برد که بین عزت نفس و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان رابطه معناداری وجود دارد. او هم چنین دریافت از دو متغیر کمرویی و عزت نفس، عزت نفس توان پیش بینی پیشرفت تحصیلی را دارد و بین عزت نفس در دختران و پسران تفاوت معناداری وجود ندارد.
تحقیق ورودی (۱۳۸۳) نشان داد که آموزش مهارت‌های زندگی بر ابراز وجود، عزت نفس و مسئولیت‌پذیری تأثیر مثبت دارد.
برماس(۱۳۸۳) به این نتایج رسیده که:افراد غیرمعتاد دارای اسنادهای درونی پایدار و عام تری هستند،افراد غیرمعتاد از عزت نفس بالاتری برخوردارند و بین ابعاد مختلف سبک اسناد(درونی-بیرونی،پایدار-ناپایدار،ویژه-عام)در وقایع خوشایند و ناخوشایند در هر دو گروه روابط معنی دار وجود دارد.
عبادی (۱۳۸۴) در یک تحقیق دانشگاهی «اثرات عزت نفس بر عملکرد دانش آموزان دختر و پسر دبیرستانی» که در اهواز صورت گرفته نشان داد که افزایش و کاهش عزت نفس باعث افزایش و کاهش عملکرد آنها شده است.
خاکساری (۱۳۸۵) به این نتیجه رسید که با افزایش عزت نفس سلامت روان هم افزایش می یابد.
یافته‌های سلیمیان (۱۳۸۶) نشان داد که میزان عزت نفس با انگیزه پیشرفت در کلیه جنبه‌های زندگی، از جمله کار، ارتباط دارد و هم چنین بین عزت نفس و مؤلفه‌های انگیزه پیشرفت (مسئولیت‌پذیری، رقابت جویی، سخت کوشی، هدف مداری) رابطه مثبت وجود دارد.
تحقیق سوری و‌هاشمی (۱۳۸۶) به «بررسی مقایسه ای میزان عزت نفس دانشجویان مصوب و دانش آموخته دانشگاه علوم انتظامی و راهکارهای افزایش آن در سال تحصیلی ۸۶-۸۵» پرداخت. نتایج تحقیق آنها نشان داد ۰۴/۷۷% دانشجویان از عزت نفس بالایی برخوردارند. دانشجویان سال‌های مختلف از نظر میزان عزت نفس متفاوت بوده و دانشجویان سال اول از بیشترین میزان عزت نفس برخوردارند. میزان عزت نفس دانش آموختگان در بین دانشجویان مصوب بیشتر است. بین میزان عزت نفس دانشجویان دختر و پسر تفاوت معناداری وجود ندارد. بسیاری از عوامل جمعیت شناختی با عزت نفس در ارتباط است.
ثابت (۱۳۸۷) در تحقیق خود به «بررسی رابطه عزت نفس مدیران زن و اثر بخشی آنان در مدارس منطقه چناران در سال تحصیلی ۸۶-۸۵» که در میان مدیران زن مدارس (مدیر مستقل) در مقاطع مختلف ابتدایی، راهنمائی و متوسطه اداره آموزش و پرورش چناران پرداخت که نشان داد بین عزت نفس مدیران زن و اثربخشی آنان در مدارس رابطه مستقیم و معناداری وجود دارد.
زارعی(۱۳۸۸) به یافته‌هایی در تحقیق خود دست یافت که عبارت است از اینکه عزت نفس در دیدگاه قرآن، حالت شکست ناپذیری است که محصول نوعی عملکرد در قلمرو دین و در ارتباط با خدا و پایبندی به اصول و ارزش‌ها یا اخلاق به دست می آید. عوامل کسب عزت نفس ایمان، تقوا و انجام اعمال صالح است. مبانی آن، کرامت، تربیت پذیری انسان، برخورداری او از اختیار می باشد. هدف از پرورش عزت نفس، تربیت افرادی است که با بهره مندی از این صفت درونی و بهره مندی از قدرت شکست ناپذیری توان مقابله با مسائل مختلفی که در زندگی خود با آن‌ها روبرو می شوند را داشته باشند و نتیجه نهایی به دست آمده عبارت است از اینکه به طور کلی دست یابی به آن عزت نفس مد نظر قرآن کریم، شخصیت مستحکم مؤمن در بعد فردی و جامعه سالم در بعد اجتماعی آن را ایجاد می کند.
تمنایی فر، ارفعی و محمدآبادی(۱۳۸۹) در تحقیقی با عنوان رابطه هوش هیجانی،خود پنداره و عزت نفس با پیشرفت تحصیلی، به این نتیجه رسیده اند که بین هوش هیجانی،خودپنداره و عزت نفس با پیشرفت تحصیلی رابطه معناداری وجود ندارد.همچنین یافته‌ها نشان داد که بین هوش هیجانی و خودپنداره دانشجویان دختر و پسر تفاوتی وجود ندارد،اما میزان عزت نفس دانشجویان دختر بیش از دانشجویان پسر است.بنابراین در بررسی عوامل مؤثر برپیشرفت تحصیلی نمی توان فقط بر سازه‌های روانشناختی مانند هوش هیجانی،خودپنداره و عزت نفس تأکید کرد.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

محمدی و صبرکش (۱۳۹۰) به «بررسی همبستگی عزت نفس با پیشرفت تحصیلی دانشجویان مقطع کارشناسی دانشگاه علوم انتظامی ناجا در سال تحصیلی ۸۶-۸۵» پرداختند که دریافتند بین عزت نفس و پیشرفت دانشجویان دانشگاه علوم انتظامی همبستگی مثبت وجود دارد.
انصاری نژاد(۱۳۹۱) در پژوهش خود با عنوان تحلیل بزهکاری نوجوانان کانون اصلاح وتربیت تهران، به بررسی عوامل بازدارنده ی بزهکاری از قبیل عزت نفس بالا و سطح تحمل ناکامی بالا در نوجوانان پرداخته و به نتایجی از این قبیل دست یافته که اعزت نفس گروه عادی بیش از گروه بزهکار است،دختران عادی با عزت نفس بالاتر در برابر پلیس و قانون نگرش مثبت تری دارند و در آخر به این نتیجه رسیده است که مسئولان آموزش و پرورش،والدین،رسانه‌های گروهی و…برای پیشگیری،درمان و بازپروری بزهکاران باید عزت نفس را ایجاد و افزایش دهند.
شفیعیو صفاری نیا(۱۳۹۱) در پژوهش خود به این نتایج رسید که بین خودشیفتگی و عزت نفس و پرخاشگری رابطه مثبت و بین عزت نفس و پرخاشگری رابطه معکوس معناداری وجود دارد.نتایج تحلیل رگرسیون چندگانه نشان داد که عزت نفس پائین بیشترین سهم را در پیش بینی پرخاشگری در نوجوانان برعهده دارد.یافته‌های این تحقیق نشان داد که هیچگونه تفاوت جنسی در ویژگی‌های خودشیفتگی وعزت نفس در بین نوجوانان وجود ندارد و تفتوت جنسی در ابعاد پرخاشگری در نوجوانان فقط در بعد پرخاشگری فیزیکی مشاهده گردید.
فیض الهی (۱۳۹۲) در بررسی‌ها و تحقیقات خود به این نتایج دست یافت که گرایش مثبت به بزهکاری با سن نوجوانان رابطه دارد و در سنین پایین تر بیشتر دیده می شود. نوع رشته تحصیلی نوجوانان نیز تنها با گرایش مثبت به بزهکاری در آنها رابطه دارد و در رشته تحصیلی اول عمومی بیشتر از سایر رشته‌های تحصیلی دیگر است.
در پژوهش‌هایی که به عنوان نمونه و پیشینه تحقیقات انجام شده در حوزه عزت نفس ذکر شد، نتیجه مشترکی که به دست آمده بیانگر آن نکته است که عزت نفس رابطه معناداری با میزان موفقیت افراد در جنبه‌های مختلف از قبیل شغل، تحصیل و غیره داشته و به طور کامل به این نتیجه دست یافته اند که بین عزت نفس و موفقیت مثبت انسان‌ها رابطه وجود دارد و هر چقدر عزت نفس بالا باشد به همان میزان امکان انحراف فرد از مسیر اصلی و درست کمتر خواهد بود و مورد دیگر اینکه در تحقیقات اشاره شده به ابعاد مختلف عزت نفس پرداخته نشده، بلکه عزت نفس صرفاً به صورت کلی توضیح داده شده است. ولی تحقیق حاضر که با عنوان تبیین عزت نفس و تأثیر آن در پیشگیری از بزهکاری نوجوانان پسر شهر تبریز می باشد، متفاوت از تحقیقات قبلی بوده به دلیل اینکه اولاً تمامی جنبه‌های عزت نفس اعم از عزت نفس کلی، خانوادگی، اجتماعی و تحصیلی جامعه مورد مطالعه مدنظر بوده و ثانیاً جامعه مورد مطالعه نیز متفاوت از جوامع قبلی مورد مطالعه در تحقیقات پیشین بوده لذا نتیجه حاصله مسلماً از قبل متفاوت خواهد بود. هدف در این پژوهش آن است که کدام جنبه یا مؤلفه ی عزت نفس در نمونه‌های مورد مطالعه بیشتر از مؤلفه‌های دیگر و کدام جنبه در پیشگیری از بزهکاری و عدم گرایششان به آن بیشترین تأثیر را داشته است. هدف دیگری که در این تحقیق دنبال می شود آن است که بر اساس نتایج حاصله از تحلیل داده‌ها، کدام جنبه از عزت نفس بایستی کانون توجه در تربیت نوجوانان قرار گیرد و والدین و مربیان در جهت ارتقاء آن باشند تا نوجوانان بتوانند در مسیر موفقیت قرار گرفته وبدون گرایش به بزهکاری و با یک شخصیتی سالم از عهده‌ی زندگی شخصیت خود و مسئولیت‌های اجتماعی که در آینده، اعم از خانواده و یا شغلی که عهده دار خواهند بود، به نحو مطلوبی برآیند.
فصل سوم
روش تحقیق
۳-۱- مقدمه
یکی از مهمترین ارکان تحقیق روش تحقیق می باشد که محقق با تهیه این طرح و نقشه اولیه ساختار پژوهش خود را ترسیم می کند و از آغاز تا انتهای تحقیق در این مسیر حرکت می کند و با جمع آوری داده ها و تجزیه وتحلیل آنها به نتیجه رسیده و به پاسخ مسائل خویش دست پیدا می کند. فلذا در این فصل از پژوهش به روش تحقیق، جامعه و نمونه آماری، قلمرو مکانی و زمانی تحقیق، ابزار جمع آوری اطلاعات، روایی و پایایی ابزار جمع آوری اطلاعات و روش‌های تجزیه و تحلیل داده‌ها اشاره و پرداخته شده است.
۳-۲- روش تحقیق:
نوع تحقیق از جهت هدف کاربردیبوده، و از روش تحقیق توصیفی-پیمایشی استفاده شده که یکی از رایجترین روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی است و بر اساس آن از نگرش و رفتار جمعی که با روش خوشه ای بعنوان نمونه انتخاب شده اند و در یک مقطع زمانی خاص به یک رشته سوال پاسخ داده اند و اطلاعاتی به دست آمده مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. این تحقیق از نظر ماهیت نیز از نوع همبستگی می باشد که میزان تأثیر متغیر مستقل (عزت نفس) بر متغیر وابسته(بزهکاری نوجوانان پسر) را مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار داده شده است.
۳-۳- جامعه آماری:
جامعه آماری عبارت است از مجموعه ای از افراد یا واحدها که دارای حداقل یک صفت مشترک باشند.معمولا در هر پژوهش جامعه مورد بررسی یک جامعه آماری است که پژوهشگر مایل است درباره صفات متغیر واحدهای آن به مطالعه بپردازد.(نایب پور، ۱۳۹۰) جامعه آماری در این تحقیق عبارت است از دانش آموزان پسر پایه های اول و دوم دبیرستان های دولتی شهر تبریز در سال تحصیلی ۹۳-۹۲ و همچنین تعداد ۴۹ نفر نوجوان پسر بزهکار تحت نظر در کانون اصلاح وتربیت شهر تبریز.
۳-۴- نمونه آماری و روش نمونه گیری:
در این نحقیق تعداد ۳۵۰ نفر از دانش آموزان پسر کلاس‌های اول و دوم دبیرستان‌های عادی دولتی ناحیه ۵ تبریز اعم از کاردانش،فنی و حرفه ای و نظری به عنوان نمونه مورد سنجش قرار گرفته اند که با بهره گرفتن از روش نمونه گیری خوشه ای و بر اساس جدول اچ. اس. بولا از تعداد ۳۴۵۸ نفر انتخاب شدند و این تعداد همان گروه سالم بوده و نوجوانان پسر بزهکار تحت نظر در کانون اصلاح و تربیت تبریز به تعداد ۴۹ نفر هم بعنوان گروه ناسالم مورد مطالعه و سنجش قرار گرفته اند.
۳-۵- قلمرو مکانی و زمانی تحقیق:
این تحقیق در استان آذربایجان شرقی- شهرستان تبریز- ناحیه ۵ شهر تبریز - در سال تحصیلی
۹۳-۹۲ صورت گرفته است.
۳-۶- ابزار گردآوری اطلاعات:
بررسی و مطالعه کتب، متون، پایان نامه‌ها، اینترنت و مقالات مرتبط با موضوع و یاداشت برداری از مطالب قابل استفاده برای تدوین مبانی نظری به روش کتابخانه ای از ابزار جمع آوری اطلاعات بوده و برای تدوین فصل تجزیه وتحلیل داده‌ها از دو پرسشنامه استفاده شده که پرسشنامه اول همان پرسشنامهمشخصات فردی خود ساخته که(جدول شماره ۱و۲) حاوی اطلاعاتی است در خصوص نمونه آماری اعم از سن، مقطع تحصیلی و غیره و پرسشنامه دوم، پرسشنامه کوپراسمیت(جدول شماره ۳)است که همراه مشخصات فردی توسط همان جامعه نمونه تکمیل شده است.و علی رغم اینکه پرسشنامه‌های دیگری، برای مثال پرسشنامه روزنبرک، با سؤالات محدود در این زمینه وجود دارد ولی از پرسشنامه کوپر اسمیت به دلیل جامع بودن آن استفاده شده است.
۳-۶-۱- پرسشنامه مشخصات فردی شامل دو نوع می باشد:
الف) برای گروه عادی یا سالم:( جدول شماره ۱)
ب) برای گروه بزهکار:(جدول شماره ۲)
۳-۶-۲- پرسشنامه عزت نفس کوپر اسمیت(جدول شماره ۳)
این پرسشنامه توسط کوپر اسمیت و همکاران در سال ۱۹۶۷ تهیه و تدوین شده است و دارای ۵۸ ماده است که ۸ ماده آن دروغ سنج است و در نمره گذاری محاسبه نمی شود. ۵۰ ماده دیگر آن به چهار خرده مقیاس عزت نفس کلی، عزت نفس خانواده، عزت نفس اجتماعی و عزت نفس شغلی یا همان عزت نفس تحصیلی تقسیم شده است و این چهار مقیاس همان چهار بعد اصلی و فرعی نیز می باشد. حدأقل نمره فرد صفر و حدأکثر آن ۵۰ است.پرسشنامه عزت نفس (SEI) را می توان به طور فردی یا گروهی اجرا کرد. مدت اجرای تست تقریبا ۱۰ دقیقه است. بهتر است که آزمونگر در حین اجرای تست، از هر گونه توضیح و تبیین خودداری کند.

Marsh در سال ۲۰۰۰ در پژوهشی به ارتباط نارضایتی از بدن در متقاضیان جراحی زیبایی با اضطراب، افسردگی، انزوای اجتماعی، اختلالات روان پریشی، وسواس، تضعیف خودپنداره و اعتماد به نفس پرداخت.
همچنین Green and Pritchard در سال ۲۰۰۳ در مطالعه خود بیان کردند که نارضایتی و نگرانی نسبت به بدن و اشتغال ذهنی به تغییر دادن آن در بین جوانان داوطلب جراحی زیبایی بیشتر مشاهده میشود.
در مطالعهای افراد متقاضی جراحی زیبایی پس از عمل بهبودی بیشتری در حساسیت بین فردی، وسواس و نگرانی نسبت به ظاهر، جرأت ورزی، اعتماد به نفس و سازگاریهای اجتماعی از خود نشان دادند (De Sousa, 2007).
همانند دیگر تخصصها در پزشکی، مداخلههای جراحی زیبایی نیز باید قبل از آنکه بر روی بیماران اعمال شوند، تحت کارآزماییهای بالینی دقیقی قرار بگیرند. مرز بین نوآوری در جراحی و آزمایش بر روی انسان مرز مبهمی است و همیشه باید تأکید بر حفاظت از سلامت و تندرستی بیماران باشد.
در این باره، وضعیت روانی سالم نیز در میزان رضایت بعد از عمل جراحی زیبایی، محوری تعیین کننده است که مهمتر از تکنیک جراحی میباشد، در بررسی که بر روی ۱۵۱ نفر داوطلب جراحی زیبایی با بهره گرفتن از پرسشنامه ۹۰- SCL انجام گرفت، مشاهده شد که ۱/۷۰ % از متقاضیان دارای علایم روانشناختی مثبتی بودند، ۸/۲۷ % اختلال شکایات جسمانی، ۹/۱۳ % اختلالات پارانوئید، ۹/۹ % پرخاشگری، ۳/۷ % فوبی، ۶ % روانپریشی، ۶/۲ % وسواس، ۱/۳ % اضطراب، ۱/۳ % دچار نقض در روابط بین فردی بودند (توتونچی و همکاران، ۱۳۸۶).
مسعودزاده و همکاران در سال (۱۳۸۸)، روی ۵۰ فرد متقاضی جراحی زیبایی بینی با بهره گرفتن از پرسشنامه پنج عاملی شخصیت^[۲۶] و سلامت عمومی^[۲۷] مشاهده شد که در این افراد، الگوی شخصیتی باز بودن و برونگرایی بیشتر و بیثباتی هیجانی و توافق کمتر است و در وضعیت سلامت عمومی شکایتهای جسمانی، اضطراب، افسردگی و اختلال خواب وجود داشت.
اقدام به جراحی زیبایی در جامعه مدرن امروزی آنچنان همه گیر شده است که میتوان آن را حتی یک اپیدمی دانست.
۲-۱۵-۲- تأثیر جراحی زیبایی بینی بر عزت نفس و تصویر منفی فرد از خود
جراحی زیبایی یکی از مسایل مهم در حوزه پزشکی، فرهنگی و در زمره موضوعات مورد بررسی در جامعه شناسی بدن است. مطالعات قبلی نشان داده است که جراحی زیبایی در جامعه ایران، طی سالهای اخیر افزایش یافته است و سالیانه ۱۶۰ میلیارد ریال صرف انجام اعمال زیبایی میشود (مظلوم خراسانی، ۱۳۹۰). ایران همچنین رتبه اول را از نظر تعداد جراحیهای زیبایی انجام شده در جهان دارا میباشد، این جراحی بیشتر برای از میان بردن ناخشنودی افراد از ظاهر خود و در پارهای از موارد جهت افزایش عزت نفس انجام میشود (قعلهبندی و افخم ابراهیمی، ۱۳۸۳).

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

بدن افراد از تجربه های اجتماعی، به خصوص از هنجارها و ارزشهای گروههایی که به آن تعلق دارند، تأثیر میپذیرد. یکی از جنبه های روانشناختی مورد بررسی در ارتباط با جراحیهای زیبایی، تصویر منفی فرد از خود^[۲۸] است. ویژگی اصلی آن، عبارت از اشتغال ذهنی فرد با نوعی ناهنجاری جسمی جزیی مرتبط باشد و دلواپسی بیمار در مورد آن افراطی و عذابآور است. افرادی برای بهبود تصویر ذهنی از ظاهر خود در جستجوی تغییراتی، از طریق رژیمهای غذایی، ورزش یا جراحی زیبایی هستند، دامنه تصویر ذهنی منفی و نگرانی از آن بسیار گسترده است و بیشتر افراد جوان را درگیر میکند. بیشترین اشتغال ذهنی مربوط به پوست، مو، بینی، چشمها، دهان، لبها، فک و چانه است، اما اشتغال ذهنی ممکن است به طور همزمان مربوط به چندین قسمت بدن باشد (Phillips, 2009).
تصویر بدنی برای اولین بار به وسیله Shilder در سال ۱۹۵۰ با چشماندازی روانشناسانه، به صورت «تصویری از بدنمان که ما در ذهنمان شکل میدهیم و شیوههایی که بدن برایمان آشکار میشود» تعریف شده است. این اشتغال ذهنی باعث میشود که افراد، زمان و هزینه زیادی را صرف تغییر در ظاهر خود کنند نارضایتی از تصویر بدنی پیامدهایی چون اضطراب، افسردگی، انزوای اجتماعی، اختلالات روانی، تضعیف خودپنداره و عزت نفس را در پی دارد. فشارهای هنجاری که از سوی چامعه به ویژه جامعه غربی، افراد بسیار نزدیک^[۲۹] و رسانه ها به خصوص به زنان تحمیل میشود بر تصویر آنها از بدن خودشان تأثیر میگذارد و این تصویر نامطلوب، موجب به اقدام جراحی زیبایی میشود. به این ترتیب، اگر آنها از بدن خود احساس منفی نداشته باشند و از بدن و ظاهر خود راضی باشند، به احتمال کمتری دست به جراحی زیبایی میزنند (عنایت و مختاری، ۱۳۸۸).
مطالعات قبلی در زمینه تحلیل ارتباط بین تصویر منفی نسبت به بدن خود، بیشتر تمایل به تغییراتی در بدن خود از طریق جراحی زیبایی دارند. از این گذشته، با توجه به این که یکی از ابعاد عزت نفس، میزان احساس رضایت فرد از ویژگیهای جسمانی خود است، زنانی که اعتماد به نفس بالایی دارند کمتر تمایل به جراحی زیبایی دارند و از سوی دیگر، زنانی که تصویر منفی از بدن خود دارند، اعتماد به نفس کمتری دارند و سایر مطالعات نشان دادهاند که جراحی زیبایی، اثر مثبت و قابل توجهی در اعتماد به نفس، رضایت از خود، هویت خود جسمی، خود خانوادگی و خود اجتماعی دارد (توسلی و مدیری، ۱۳۹۱).
دیگر مطالعات پیگیرانه به برسی اثرات طولانی مدت جراحیهای زیبایی پرداختهاند. برای نمونه نشان داده شده است که جراحیهای زیبایی پش از دوره های پیگیری چند ساله بر بهبود تصویر فرد از خود و بهبود عزت نفس موثر بوده. و منجر به تغییراتی در وضعیت روانی (افسردگی و عزت نفس) افراد شده است، همچنین در افرادی که اقدام به جراحی بینی میکنند، ارتباط مثبت و معنیداری بین سلامت روانی و تصویر فرد از خود قبل و بعد از جراحی زیبایی وجود دارد (مظلوم خراسانی و همکاران، ۱۳۹۰).
به طور خلاصه، مطالعات قبلی نشان دادهاند که جراحیهای زیبایی میتوانند عامل تغییرات روانشناختی باشند که در زمره این تغییرات، میتوان از احساس شایستگی و عزت نفس نام برد. از سوی دیگر، تغییرات روانشناختی (برای نمونه داشتن تصویر منفی فرد از خود) نیز میتواند افراد را به سوی انجام جراحیهای زیبایی شوق دهند و یا این که به واسطهی جراحی زیبایی کاهش یابند. محققان نشان دادهاند که بیشترین بهبود پس از جراحی زیبایی، در مورد رضایت از ظاهر و اعتماد به نفس است. دیگر مطالعات نیز میزان بالایی از بهبود تصویر بدن و بهبود قابل توجهی در کیفیت زندگی و تصویر فرد از خود به دنبال عمل جراحی را گزارش نمودهاند (Smith, 2007).
مطالعات انجام شده در داخل کشور نشان دادهاند بین افسردگی و ارزیابی از ظاهر بعد از جراحی زیبایی رابطه منفی و همچنین بین سلامت روانی، مشکلات جسمانی و توجه به ظاهر، همبستگی منفی وجود دارد (خواجه صالحی، ۱۳۹۱).
پژوهشگران معتقدند که بهبود تصور فرد از ظاهر بعد از جراحی زیبایی، اثر قابل توجهی بر افزایش عزت نفس افراد اقدام کننده به جراحی زیبایی را فراهم میکند. جراحی، به طور معمول برای کاهش نارضایتی از ظاهر و افزایش عزت نفس صورت میگیرد. جراحی زیبایی، بیشتر برای از بین بردن ناخشنودی افراد از ظاهر خود انجام میشود (Hrabosky et al., 2009).
یکی از تبیینهای احتمالی برای تأثیر مشاهده شده جراحی زیبایی بر تصویر منفی فرد از خود، این است که افراد داوطلب جراحی زیبایی به طور معمول، ظاهر بیرونی خود را منفیتر از افراد غیر داوطلب ارزیابی و تصور میکنند (Henderson-King, 2005).
Crerand and Sarwer (2004)، جراحی زیبایی را به عنوان وسیلهای برای بهبود ظاهر فیزیکی و سلامت روانی گزارش کردند.
۲-۱۶- استرس، اضطراب و افسردگی در متقاضیان جراحی زیبایی
برای رسیدن به یک زندگی سالم و رضایت بخش و ایجاد سازگاری با خود و دیگران، داشتن یک تصویر ذهنی واقعبینانه و شایسته ضروری است و چنان چه فرد از نظر فیزیکی احساس خوبی نسبت به خودش داشته باشد، شانس بیشتری دارد که تصویر بدنی مثبتی نیز داشته باشد. اما گاهی استرس و اضطراب، دیدگاه های خودانتقادی یا پایین بودن میزان ارزشمندی فرد، بر اینکه چه حسی نسبت به بدن خودش داشته باشد تأثیر میگذارد که باعث میشود بسیاری از مردم به تغییر در ظاهر اندام خود بپردازند و اقدام به عمل جراحی پلاستیک بنمایند (Stwart, 2006).
در سالهای اخیر در ، بیشتر کشورهای پیشرفته فشار اجتماعی بر تصویر بدنی به میزان قابل توجهی در ارتباط با وزن و شکل بدن مطرح است و برای بسیاری از زنان یک بدن ایدهآل و زیبا مطابق با معیارهای اجتماعی روز، داشتن بدنی لاغر یا کمتر عضلانی است در حالی که برای مردان داشتن بدنی با ماهیچههای بزرگتر، ایدهآل محسوب میشود (Wright and Wright, 1975).
تصویر بدنی به ارتباط شخصی فرد با بدنش به خصوص باورها، افکار، ادراکات، احساسات و فعالیتهای فرد که با ظاهر فیزیکی او ارتباط دارد مربوط میشود (Kelly et al, 2001).
بر اساس تحقیقات Ivarsson و همکارانش (۲۰۰۵)، که به بررسی ارتباط میان خودپندارهی بدنی، افسردگی، استرس و اضطراب در گروهی از نوجوانان سوئدی پرداختند، مشخص گردید که تفاوت ارزیابیهای فرد از خودش با معیارهای ایدهآلش در مورد وضع ظاهری بدنی پایین بود و نمره افراد در تصویر از بدن با نگرش مثبت نسبت به لاغری، خلق و خوی منفی، علائم استرس و اضطراب و ترسهای اجتماعی و همچنین اضطراب فیزیکی همبستگی زیادی نشان داد.
تصویر ذهنی از بدن، یکی از ابعاد مهم خودظاهری و خودارزیابی در طی دورهی نوجوانی است و غالباً به صورت درجهای از رضایت از ظاهر فیزیکی (اندازه، شکل و ظاهر عمومی) تعریف میشود که در سنین نوجوانی به علت این که اثرات پیچیدهی روانی بر روی تمام مفهوم خود، تأثیر میگذارد، در این سن، مهم تلقی میشود.
بر اساس تحقیقات Gullone (1998) در امریکا کسانی که رضایت بیشتری از تصویر ذهنی بدن خود داشتند، از سلامت روانی (عدم وجود اضطراب و افسردگی) بالاتری برخوردار بودند.
تحقیقات Dishman و همکارانش (۲۰۰۶)، مشخص گردید که یک رابطه قوی و مثبت بین تصویر بدنی به طور کلی و عزت نفس و نیز یک رابطه معکوس متوسط بین عزت نفس و نشانه های افسردگی وجود دارد.
همچنین مشخص گردید که تغییر در آشفتگی تصویر ذهنی از بدن به طور معناداری با تغییرات در عزت نفس و عواطف منفی فرد پیرامون تصویر ذهنیاش از بدن همبستگی نشان میدهد (قلعه بندی و افخم ابراهیمی، ۱۳۸۳).
بر اساس نتایج حاصل از پژوهشهای Ivarsson و همکارانش (۲۰۰۵)، نیز مشخص گردید که تفاوت ارزیابیهای فرد از خودش با معیارهای ایدهآلش در مورد وضع ظاهری بدنی و پایین بودن نمره افراد در تصور از بدن با نگرش مثبت نسبت به لاغری، خلق و خوی منفی و علائم استرس و اضطراب و ترسهای اجتماعی و همچنین اضطراب فیزیکی همبستگی زیادی را نشان داد.
نتایج حاصل از تحقیقات Jennifer (2006)، در آمریکا نشان داد افرادی که دارای علائم معناداری در اختلال تصور بدنی بودند سطح بالای افسردگی، استرس، اضطراب و خودکشی را نشان داده و به علاوه، گروهی که علائمی از مشکلات وزن و بدشکلی بدن داشتند، به طور معناداری علائم (استرس پس از حادثه^[۳۰])، ناسازگاری اجتماعی و مشکلات جنسی از خود نشان دادند. بر اساس تحقیقات مشخص گردید اختلال در تصویر بدنی منجر به ایجاد ابعادی از مشکلات شناختی، رفتاری و سلامتی میشود.
استرس به عنوان یکی از مشکلات روانی میتواند با عدم رضایت از تصویر ذهنی ارتباط داشته باشد و انسانها، زیبایی ظاهری را با ویژگیهای شخصیتی پسندیده همچون شایستگی، و پذیرش اجتماعی ربط میدهند (. Castle and Honigman, 2002).
۲-۱۷- اختلال بدشکلی بدن
ویژگی اصلی اختلال بدشکلی بدن^[۳۱] که در گذشته بدشکلی هراسی^[۳۲] نامیده میشد، عبارت است از اشتغال ذهنی با نوعی نقص در ظاهر فرد که این نقص یا خیالی است یا چنان چه نابهنجاری جسمی جزیی وجود داشته باشد، دلواپسی بیمار در مورد آن افراطی و عذابآور است. میزان شیوع اختلال بدشکلی بدن در عموم مردم در دو مطالعه ۷/۰ درصد گزارش شده است که شیوع بالایی در بین نوجوانان و بزرگسالان جوان دارد. شیوع اختلال بدشکلی بدن در حیطهی جراحی زیبایی در حدود ۵ درصد و در کلینیکهای جراحی پوست ۱۲ درصد میباشد همایندی مکرر بین اختلال بدشکلی بدن و دیگر اختلالات به ویژه با افسردگی، فوبی اجتماعی و اختلال وسواسی جبری^[۳۳] وجود دارد. خصیصههای مشابهی در آسیبشناختی اختلال بدشکلی بدن با اختلال وسواسی جبری و فوبی اجتماعی وجود دارد. حتی بر اساس شباهت زیاد بین این دو اختلال، گاهی اوقات اختلال بدشکلی بدن به عنوان طیفی از اختلال وسواسی جبری مفهومسازی میشود (Otto et al., 2002).
۲-۱۸- اختلال بدشکلی بدن و فراشناخت
فراشناخت عبارت است از هر نوع دانش یا فرایند شناختی که در آن ارزیابی یا کنترل شناختی وجود داشته باشد. از یک نظر آن را میتوان به عنوان یک جنبهی عمومی از شناخت در نظر گرفت که در تمام فعالیتهای شناختی نقش دارد. نخستین بار آدرین ولز، درمان فراشناختی را معرفی کرد (Flavell, 1979).
علت پدید آمدن درمان فراشناختی پر نمودن نقصهای درمان شناختی بود، این روش درمانی از رفتار درمانی شناختی^[۳۴] متفاوت است. زیرا به جای این که درمان شامل چالش با افکار و باورها در مورد تروما و یا مواجهههای مکرر و طولانی مدت با خاطرات مربوط به تروما باشد، شامل ارتباط با افکار به طریقی است که مانع ایجاد مقاومت و یا تحلیل ادراکی پیچیده شود و بتواند راهبردهای تفکر ناسازگار در مورد نگرانی و همچنین نظارت غیر قابل انعطاف بر تهدید را از بین ببرد. نظریههای شناختی در مورد آن چه که باعث به وجود آمدن الگوهای غیر مفید تفکر میشوند توضیحات مختصری ارائه کردهاند وجود باورهای منفی به طور مشخص نمیتوانند دربارهی الگوی تفکر و پاسخهای متعاقب آن توضیحی ارائه دهند. آن چه در این جا مورد نیاز است به حساب آوردن عواملی است که تفکر را کنترل کرده و وضعیت ذهن را تغییر میدهند. این عوامل اساس نظریهی فراشناختی است (Wells, 2000).
تحقیقات مختلف نشان دادند که بین جنبه های خاصی از فراشناخت با اختلالات روانشناختی رابطهای وجود دارد (Wells, 1994). مطالعهی Cooper and Osman (2007)، نشان داد که افراد مبتلا به اختلال بدشکلی بدن از لحاظ کنترل فکر در مورد بدشکلی ظاهر، باورهای مثبت و منفی دربارهی نگرانی نسبت به بدشکلی ظاهر، راهبردهای کنترل فراشناختی، رفتارهای ایمنی نسبت به افکار و تصاویر در مورد بدشکلی ظاهر و عینیت دادن به افکار و تصاویر مربوط به بدشکلی ظاهر خود از افراد گروه شاهد، متفاوت میباشند.
تحقیقاتی که در مورد درمان فراشناختی بر روی اختلالات هیجانی انجام شدهاند عبارتند از مطالعهی Wells و همکاران (۲۰۱۲) که با بهره گرفتن از مدل فراشناختی بر روی افراد مبتلا به اختلال اختلال وسواسی جبری دریافتند که تمام بیماران در پس آزمون، بهبودی معنیداری را در علایم اختلال وسواسی جبری نشان دادند که این نتایج در ۳ و ۶ ماه بعد نیز باقی ماندند.
در مطالعهای Ross and Van (2008)، با بهره گرفتن از مدل فراشناختی ولز جهت درمان اختلال اختلال وسواسی جبری بر روی گروهی از بیماران ( ۶ زن و ۶ مرد) و در دامنه ی سنی ۲۱ تا ۵۸ سال دریافتند که در پس آزمون و در ۳ و ۶ ماه از دورهی پیگیری ۷ بیمار، علایم کامل بهبودی را نشان دادند. مطالعاتی نیز کاربرد موفقیت آمیز مدل فراشناختی را در درمان اختلال اضطراب منتشر و درمان اختلال استرس پس از سانحه نشان دادهاند.
۲-۱۹- نظریه و ماهیت درمان فراشناختی^[۳۵]
افکار مهم نیستند، اما پاسخ شما به این افکار مهماند. همه، افکار منفی دارند و هرکسی گاهی افکار منفی خود را باور میکند. اما همه دچار اضطراب، افسردگی و ناراحتی هیجانی پایدار و مداوم نمیشوند. پرسش مهم این است: چه چیزی افکار را کنترل کرده و تعیین میکند که آیا فرد میتواند خود را از شر این افکار منفی رها سازد یا این که در دام ناراحتی عمیق و مداوم گرفتار میشود؟
فرض کنید که فراشناختها مسئول کنترل سالم و ناسالم ذهن هستند. به علاوه، این اثر بر این اصل استوار است که آنچه هیجانها و نحوهی کنترل آنها را تعیین میکند، نه «چیستی» افکار فرد (به چه فکر می کند) بلکه چگونگی تفکّر فرد است. تفکر را میتوان به اُرکستر بزرگی تشبیه نمود که نوازندگان و آلات موسیقی زیادی در آن حضور دارند. برای تولید یک پیش درآمد قابل قبول، وجود دفتر نُت و رهبر ارکستر ضروری است. فراشناخت به مثابهی دفتر نُت و رهبر پشت تفکر است.
فراشناخت، کاربرد شناخت دربارهی شناخت است. فراشناخت فراوردهها^[۳۶] و فرایندهای^[۳۷] آگاهی را پایش^[۳۸] (نظارت)، کنترل و ارزیابی^[۳۹] میکند. برای بسیاری از ما، تجربهی ناراحتی هیجانی، گذرا و کوتاه مدت است، چون راه های مقابلهی انعطافپذیر با عقاید منفی ساختهی ذهنمان (مانند افکار و باورها) را آموختهایم. رویکرد فراشناختی بر این باور است که افراد به این دلیل در دام ناراحتی هیجانی گرفتار میشوند که فراشناختهای آنها به الگوی خاصی از پاسخدهی^[۴۰] به تجربه های درونی^[۴۱] منجر میشود که موجب تداوم هیجان منفی و تقویت باورهای منفی میشود. این الگو سندرم شناختی-توجهی^[۴۲] خوانده میشود که شامل نگرانی، نشخوار فکری^[۴۳]، توجه تثبیت شده^[۴۴] و راهبردهای خودتنظیمی^[۴۵] یا رفتارهای مقابلهای ناسازگارانه است. گوشه ای از این الگوی مخرّب را میتوان در پاسخ یکی از بیماران مشاهده کرد. از این بیمار پرسیده شد:
«مهمترین چیزی که در جریان درمان فراشناختی افسردگی آموختی ، چیست؟» او پاسخ داد: «مشکل اصلی من این نیست که افکار منفی دربارهی خودم دارم، مشکل اصلی نحوهی پاسخدهی من به این افکار است، دریافتم که عملکرد من مانند ریختن بنزین روی آتش است. من قبلاً متوجه این فرایند نبودم». این بیمار متوجه شد که پاسخهایش به افکار منفی خود، ناخواسته به شکلگیری سبک تفکر ناسازگارانهای منجر شده بود که خود انگارهی منفی او را تقویت میکرد.
درمان فراشناختی بر این اصل استوار است که فراشناخت برای درک نحوهی عملکرد شناخت و نحوهی تولید تجربه های هشیارانهی ما دربارهی خودمان و جهان اطرافمان بسیار مهم است. فراشناخت چیزهایی را که به آن توجه میکنیم و نیز اطلاعاتی را که واردهشیاری ما میشوند، تعیین میکند. همچنین فراشناخت ارزیابیهای ما را شکل میدهد و بر انواع راهبردهایی که برای تنظیم افکار و احساساتمان به کار میبریم، اثر میگذارد.
فرض بنیادی درمانهای شناختی-رفتاری^[۴۶] سنتی مانند نظریهی طرحوارهای^[۴۷] بک (بک، ۱۹۷۶-۱۹۶۷) و درمان عقلانی-هیجانی-رفتاری^[۴۸] (الیس، ۱۹۶۲ ؛ الیس و هارپر، ۱۹۶۷، ۱۹۷۶) آن است که اختلال یا سوگیری در تفکّر موجب اختلال روانشناختی، میشود. هر دوی این رویکردها بر نقش محوری باورهای ناکارآمد تأکید مینمایند. درمان فراشناختی به عنوان یک اصل کلی با این دیدگاه موافق است و همین امر آن را در زمرهی درمانهای شناختی قرار میدهد. با این حال، فرق آن با رویکردهای قبلی در توجه به سبک خاص تفکر و انواع باورهایی است که نظریههای دیگر به عنوان علت اختلال روانشناختی بر آنها تأکید نمیکنند. سبک تفکر مورد تأکید درمان فراشناختی، تحریفهای شناختی ^[۴۹]مانند معیارهای مطلقگرا یا تفکّر سیاه و سفید نیست. سبک مورد توجه درمان فراشناختی، سندرم شناختی-توجهی (CAS) است که با درگیری افراطی در تفکر کلامی مداوم و مشغولیت ذهنی به شکل نگرانی و نشخوار فکری مشخص میشود. این وضعیت با سوگیری توجهی^[۵۰] خاص که در آن توجه فرد بر تهدید متمرکز میشود، همراه است. باورهایی که در درمان فراشناختی حایز اهمیت هستند، شناختهای معمولی^[۵۱] مورد توجه در درمان هایی شناختی-رفتاری و عقلانی-هیجانی- رفتاری، دربارهی جهان، خود جسمانی^[۵۲] و خود اجتماعی نیستند، بلکه باورهای فرد دربارهی تفکّر (باورهای فراشناختی^[۵۳]) هستند (شفیعی سنگ آتش و همکاران، ۱۳۹۱).
رویکرد درمان شناختی-رفتاری سنتی به اختلال روانشناختی بیان میکند که این رویدادها نیستند که موجب مشکلات روانشناختی میشوند، بلکه شیوهی تفسیر این رویدادها باعث بروز مشکلات میشود. درمان شناختی-رفتاری با معانی که افراد به تجربه های خود نسبت میدهند، سروکار دارد. این دیدگاه فرض مینماید که مشکلات روانشناختی نتیجهی نگرشهای تحریف شده و نادرست فرد نسبت به خود و جهان است. از این رو درمان شناختی-رفتاری به تغییر محتوای افکار و باور شخص دربارهی درست بودن این محتوا میپردازد. در مقابل، درمان فراشناختی با شیوهی تفکر افراد سروکار دارد و معتقد است که مشکلات افراد، محصول سبک تفکر انعطاف ناپذیر و تکراری در واکنش به افکار، احساسات و باورهای منفی است. این رویکرد درمانی بر تغییر این سبک پردازشی غیرمفید تأکید میکند. رویکرد فراشناختی تأکید مینماید که هرگونه چالش با موضوعات شناختی (محتوا)، به طور انحصاری در سطح فراشناختی رخ میدهد. برای مثال اگر بیمار افسردهای را که معتقد است «من بیارزش هستم» در نظر بگیریم، درمانگر شناختی-رفتاری با طرح این سؤال که «چه شواهدی برای این طرز فکرتان دارید؟» به مبارزه با این مسأله میپردازد. در مقابل، درمانگر فراشناختی میپرسد: «در ارزیابی میزان ارزشمندی خود، چه نمرهای به خودتان میدهید»
هر دو رویکرد شناختی-رفتاری و درمان فراشناختی تأکید مینمایند که محتوای باورها و افکار، نوع اختلال تجربه شده را تعیین میکنند. افکار مربوط به خطر موجب اضطراب میشوند و افکار مربوط به فقدان و بیارزش شمردن خود، به احساس غمگینی منجر میشوند.
درمان فراشناختی ادعا میکند که این نوع محتوا موجب اختلال نمیشود، چون اکثر افراد این نوع افکار را دارند، اما در بسیاری از آدمها هیجانهای منفی موقّتی و گذرا هستند. اختلال هیجانی مشکلی است که در آن فرد گرفتار حالت پریشانی میشود. این نوع اختلال مزمن یا عود کننده است. اختلال هیجانی پیامد فرایندهای فراشناختی است که به شکلگیری سبکهای تفکّر خاصی منجر میشوند و فرد را در وضعیتهای طولانی مدت و عود کننده پردازش منفی اطّلاعات مربوط به خود گرفتار میسازند. به طور کلی، درمان فراشناختی با عواملی سروکار دارد که منجر به تفکر پایدار و مقابلهی نامناسب میشوند. در درمان شناختی-رفتاری فرض بر این است که تفسیرهای غلط فرد از رویدادها، از باورهای او نشأت میگیرند، اما باورهای مورد تأکید، در حیطهی شناختی متداول و معمول قرار دارند. این باورها شامل باورهایی از قبیل «جهان خطرناک است» و «من بیکفایتم» هستند.
۲-۲۰- انواع تغییر فراشناختی
درمان فراشناختی بر دو نوع تغییر فراشناختی بنیادی تأکید میکند. این تغییرات عبارتند از: