آنالیز ترکیبات اسانس حاصل از اندام هوایی نشان داده است که هیدروکربن های مونوترپنوئیدی ۵۵ درصد، ترکیبات ترپنی اکسیژن دار ۴۰ درصد وسسکویی ترپن ها ۵ درصد از اسانس را تشکیل می دهند (Aflatuni, 2005 ).
برگ تازه گیاه دارای تانن می باشد که یک ماده تلخ با ۵/۲ درصد اسانس است. درصد این اسانس در برگ خشک به ۲ و حتی یک درصد تقلیل می یابد. گیاه پرورش یافته در کشورهای نسبتاً سرد ومرطوب مقدار زیادتری اسانس تولید می کند ضمناً اگر در زمین زراعی، گیاه در سایه قرار گرفته باشد، درصد استرهای منتول در آن کم می گردد در حالی که در شرایط یخبندان عمل عکس انجام می گیرد)زرگری، ۱۳۷۶).
اسانس نعناع فلفلی در حالت تازه بیرنگ و دارای طعم سوزاننده است ولی به مرور زمان رنگ زرد مایل به سبز پیدا می کند و طعم آن در صورت رقیق شدن مطبوع می گردد. وزن مخصوص آن در دمای ۱۵ درجه بین ۹۰۸/۰ تا ۹۲۷/۰ است. در روغن های چرب محلول است و در صورت تازه بودن در هم حجم خود الکل ۹۰ درجه یا در ۴ تا ۵ قسمت الکل ۷۰ درجه حل می شود (گاهی نیز محلول کدر می دهد) همچنین در آب به مقدار ناچیز حل می شود طوری که آن را معطر می سازد)زرگری، ۱۳۷۶).
لازم به ذکر است که علاوه بر منتول، لینالول به عنوان یکی از اجزا مهم اسانس گونه های نعناع نظیرنعناع سبز (Kokkini, 1997) ونعناع فلفلی محسوب می شود (Bhardwaj & Kausal, 1989).
از ترکیبات مهم دیگر در اسانس نعناع فلفلی می توان ۱، ۸ - سینئول را نام برد که وجود آن در واریته Yakima نعناع فلفلی (Aflatuni and Galambosi, 1998) وگونه M.pulegium گزارش شده است ( Pino et al, 1996).
وجود مقداری از ترکیب جاسمون ۱/۰ سبب افزایش کیفیت اسانس به مقدار قابل ملاحظه ای می شود. منتول و منتیل استات عامل طعم تند و بوی گیاه هستند و بیشتر در برگ های مسن وجود دارند و به طور ارجاعی در روز های آفتابی طولانی افزایش می یابند. از طرفی دیگر کتون های منتون و پوله گون و منتوفوران عطر و بوی کمتری دارند. این ترکیبات در برگ های جوان بالایی و در روزهای کوتاه تشکیل می شوند به این اسانس برای تقلب اسانس های مختلفی مانند اسانس چوب سدر، اسانس های کم ارزش دیگر، تربانتین الکلیزه، روغن های چرب و غیره افزوده می شود.(زرگری،۱۳۷۶)

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

اسانس نعناع فلفلی کشور فرانسه که بیشتر از فرم palescens تهیه می شود دارای وزن مخصوص بین ۹۱۰/۰ تا ۹۱۵/۰ در دمای ۱۵ درجه است. این اسانس دارای ۵۰ تا ۷۰ درصد منتول کل، ۳۵ تا ۳۹ درصد منتول آزاد، ۵ تا۱۰ درصد اتر های محاسبه شده به استات دومانتیل و ۷ تا۱۳ درصد منتون در فرم rubescens و۱۳ درصد برای فرم palescens است.
اسانس نعناع فلفلی کشور انگلستان که از هر دو فرم گیاه مذکور تهیه می شود، شهرت زیادی دارد و از گیاه تازه به دست می آید. وزن مخصوص آن در دمای ۱۵ درجه بین۹۰۰/ ۰تا ۹۰۱/۰ است. این اسانس دارای ۴۲ تا۷۰ درصد منتول، ۲۹تا۴۲ درصد منتون، استرها به مقدار ۳ تا ۷ درصد در فرم rubescens و۱۴ در صد در فرم palescens است ( زرگری، ۱۳۷۶).
۲-۵-۲- منتول
منتول یک مونوترپن حلقوی اشباع شده الکلی است که به عنوان مادۀ شیمیایی بی نظیر در ایجاد حس سرما معرفی شده است. این ماده بر روی پوست و غشاء مخاطی تأثیر می گذارد و مهم ترین ترکیب نعناع فلفلی محسوب می شود (بهادری، ۱۳۸۵).
فرمول شیمیایی آن C10H20O، به وزن ملکولی ۶۲/۱۵۶ است. در گرمای ۴۱-۴۳ درجه سانتی گراد ذوب می شود و به مقدار خیلی زیاد در الکل، کلروفرم، اتردوپترول، و به مقدار کمتر در اسید استیک گلاسیال محلول است. ماده منتول به حالت متبلور به دست می آید و طعم وبوی نعناع دارد.
منتول با ترکیبات مختلف مانند بوتیل کلرال هیدرات، کافور، کلرال هیدرات، بتانافتول، پرمنگنات پتاسیم، پیروگالول و غیره ناسازگاری دارد. این ماده هم از اسانس نعناع و هم به روش سنتز، از هیدروژن دادن تیمول به دست می آید.
منتول سنتز شده یا راسمیک، نوعی الکل است که به طریق سنتز تهیه می شود (کدکس۱۹۶۵) و حالت متبلور یا توده انجماد یافته، بی رنگ، با بوی قوی نعناع فلفلی، طعم گرم و معطر دارد ولی بعداً روی زبان ایجاد خنکی می کند. به مقدار خیلی زیاد در الکل، اتردوپترول، کلروفرم، اسید استیک، و به مقدار کم در روغن های چرب و اسانس ها محلول است. اگر با فنل، کافور یا هیدرات کلرال سائیده شود، مخلوط مایع ایجاد می کند. منتول سنتتیک دارای خواصی مشابه با منتول طبیعی است و باید در شیشه های کاملاً در بسته جای داده شود.
منتول نخستین بار در سال ۱۷۷۱ در هلند توسط Gaubius از گیاه استخراج گردید (زرگری، ۱۳۷۶).
۲-۵-۳- مراحل سنتز اسانس در گیاه
طی فرایند سنتز اسانس نعناع فلفلی، مسیر ایزوپری نوئید منجر به تشکیل ترکیب ژرانیل پیروفسفات می شود که منشأ آن لیمونن است. سپس پیپریتون شکل می گردد که در نهایت منجر به تشکیل ترکیب پوله گون می شود. پوله گون نیز منتون، منتوفوران و یا هر دو ترکیب را تشکیل می دهد. در مرحلۀ بعد منتون، نئو منتول و منتول را به وجود می آورد که اگر تحت فرایند استری شدن قرار بگیرند به منتیل استات تبدیل می شوند(Murry , 1972).
۲-۵-۴- تغییرات اسانس نعناع فلفلی در مراحل فنولوژیکی گیاه
بیشترین درصد اسانس نعناع فلفلی از جوانه های انتهایی و جوانه های گل به دست می آید. از این گذشته برگ های نورس نعناع فلفلی دارای اسانس بیشتری در مقایسه با برگ های رسیده می باشند. در ارقامی که از درصد نسبتاً بالای منتول برخوردارند، بلورچه های ریز منتول به ویژه در روزهای گرم تابستان در سطح برگ های گیاه تشکیل می شوندکه به صورت یک مکانیسم دفاعی در بسیاری از گیاهان معطر و اسانس دار تجلی نموده است.
در طول رویش و تکوین جوانۀ نورستۀ نعناع فلفلی، درصد اسانس آن پیوسته افزایش می یابد و در موسم شکوفه دهی به حداکثر مقدار خود می رسد. گفتنی است که در سراسر دورۀ رویش و تکوین یاد شده، ترکیب اسانس نیز دستخوش تغییرات چشمگیری می شود. (شولستن، ۱۳۸۰)
در چین دوم به دلیل افزایش دامنۀ تغییرات دما، درصد اسانس برگ وبوته بیشتری نسبت به چین اول تولید می شود (Aflatuni, 2005).
درصد منتون موجود دربرگ های نعناع فلفلی در بدو پیدایش برگ بیش از مواقع دیگر است. اما درصد منتول و منتیل استات تا زمان پیدایش شکوفه ها افزایش مییابد. از این گذشته درصد منتوفوران که اساساً در شکوفه نعناع فلفلی تشکیل می شود و ت‍‍‍أثیر سوئی برکیفیت دیگر ترکیبات دارد، در زمان برداشت به سرعت افزایش می یابد. شایان ذکر است که در خلال تقطیر برگ های تازه، غالباً فرایند رزینی شدن رخ می دهد که موجب تیره شدن رنگ اسانس می شود (شولستن، ۱۳۸۰)
Marotti و همکاران، (۱۹۹۳) گزارش دادند که میزان منتیل استات در پایان دورۀ رشد نعناع فلفلی از ۶/۱ به ۱۷ درصد می رسد. در برگ های بالغ، زمانی که نعناع فلفلی در شرایط روز بلند رشد کرده باشد، میزان منتیل استات اسانس ممکن است از ۱۰ درصد بیشتر شده و سبب تغییر در ماهیت اسانس شود چون منتون و منتول کاهش یافته و به منتیل استات تبدیل می شوند.
۲-۶- موارد استفاده
سرشاخه گلدار و برگ تازه گیاه دارای اثر نیرو دهنده، مقوی معده، باد شکن و ضد تشنج است. اسانس این گیاه در ردیف پر مصرف ترین مواد مؤثره گیاهی جهان قرار دارد. از این اسانس در صنایع غذایی در ترکیبات آدامس، قنادی، لیکورهای الکلی، و نیز به عنوان نگهدارنده مواد غذایی فاسد شدنی استفاده می شود. در صنایع آرایشی بهداشتی نیز در ترکیبات خمیر دندان ها، کرم ها و پمادهای پوستی، دهانشویه ها و مواد آرایشی کاربرد دارد. در قرون وسطی، برگ نعناع به عنوان سفید کننده دندان به کار می رفته است (زرگری، ۱۳۷۶).
برگ های نعناع در چای، نوشیدنی ها، مشروبات الکلی، ژله ها، شربت ها وبستنی مورد استفاده قرار می گیرد.. همچنین در داروسازی در تهیه داروهای گوارشی و ضد اسپاسم، داروهای موضعی ضد درد اعصاب، درد مفاصل، عضلات، دردهای رماتیسمی، دندان درد و سینوزیت و نیز درد سیاتیک و نظایر آن به کار می رود. این اسانس اثر آفت کشی قوی دارد که بیشتر به ترکیبات پوله گون و منتون موجود در آن ارتباط پیدا می کند. ارزش این اسانس به دلیل وجود مادۀ منتول و منتون در ترکیبات آن است (Aflatuni, 2005).
این اسانس در عطر سازی ورایحه درمانی مورد توجه است. در سیگار نیز به عنوان مادۀافزودنی استفاده می شود زیرا تلخی توتون را گرفته و گلو را تازه می کند. به علاوه در تهیه بعضی از فرآورده های دارویی مانند محلول های رفع سرفه، بخور و غیره مورد استفاده قرار می گیرد. منتول اگر به مقدار کم بر روی پوست سالم مالیده شود، اثر ضد خارش ظاهر می کند. به دلیل وجود این خاصیت، پمادهای ضد خارش از آن تهیه می شود و یا در تهیه پوسیون های ضد استفراغ ،مورد توجه است. این اسانس تسکین دهندۀ درد، سوزش وخارش ناشی از گزیدگی حشرات نیز است ( Fatma A Gharib et al, 2008).
در دامپزشکی، به عنوان یک ماده بی حس کننده سطحی با اثر ملایم، ضد عفونی کننده و در مصارف داخلی به عنوان بادشکن و تسکین ناراحتی های معده به کار می رود. اسانس نعناع به عنوان یک حشره کش بدون عوارض زیست محیطی به شمار می رود که قابلیت از بین بردن حشراتی مثل زنبورهای بی عسل، زنبور سرخ، مورچه و سوسری حمام مورد را دارد (زرگری، ۱۳۷۶).
۲-۷- زراعت نعناع فلفلی
۲-۷-۱- آماده سازی زمین
در زراعت نعناع فلفلی انتخاب زمین یکی از نکات مهم محسوب می شود. برای کشت این گیاه معمولاً باید زمین هایی انتخاب شوند که از نظر مواد غذایی، خاک غنی داشته باشند و از طرفی خاک باید عاری از عناصر سنگین و سمی باشد. به دلیل اینکه مواد مؤثره مستقیماً از پیکرۀ رویشی گیاه استخراج می شوند ورود هرگونه ترکیب سمی به ساختار فیزیولوژیکی گیاه کیفیت این مواد را تحت الشعاع قرار می دهد. همچنین باید تناوب زمین را حداقل در سه سال گذشته مورد بررسی قرار داد این موضوع از نقطه نظر علف هرز و مدیریت عناصر غذایی حائز اهمیت است. به دلیل اینکه گیاه نعناع فلفلی به مراقبت های خاصی نیاز دارد و نیز برخی از مراحل کار به صورت دستی انجام می شود در انتخاب زمین باید به سهولت دسترسی و تردد مکرر در آن توجه داشت. قبل از کشت حتماً باید خاک را از کودهای آلی غنی نمود. همچنین لازم است که طراحی مدل کشت به شیوه خاصی صورت گیرد که از نظر تراکم و سایه اندازی در کیفیت و کمیت مواد مؤثره خللی ایجاد نشود. پرورش این گیاه باید در اراضی سبک، اصلاح شده، کوددار و قابل نفوذ صورت گیرد. به علاوه زمین باید دارای نیترات و کلرورسدیم، فسفات ها و کودهای پتاس باشد زیرا از این طریق، مقدار اسانس کل در اندامهای گیاه پرورش یافته، افزایش می یابد. ضمناً همواره باید به این نکته توجه داشت که اگر آهک زمین زراعتی زیاد باشد، مقدار نسبی اسانس در گیاه، کاهش حاصل می یابد (صمصام شریعت، ۱۳۷۴).
۲-۷-۲- کاشت و تکثیر
تکثیر نعناع فلفلی به دو روش قلمه و ساقه رونده (تنه جوش) صورت می گیرد. گفتنی است که تکثیر زایشی عملاً در رابطه با این گیاه غیر ممکن است زیرا طی چند نسل، هیبرید حاصل ویژگی های موروثی و کیفیت مطلوب خود را از دست می دهد. به همین دلیل از پایۀ مادری که یک گیاه سالم ودارای ویژگی های مطلوب است، قبل از فرارسیدن موسم شکوفه دهی در اوایل خرداد اقدام به قلمه گیری از انتهای ساقه که منتهی به جوانه ویک زوج برگ نورس می باشد می نمایند. سپس آنها را در ردیف هایی که ۶۰ سانتی متر از هم فاصله دارند به فواصل ۳۵ سانتی متر می کارند (نادری بروجردی، ۱۳۸۶).
. در اواخر فصل پاییز قلمه ها را تنک می کنند و ساقه های رونده را به شکل قطعاتی به طول تقریبی ۱۵ سانتی متر بریده سپس تکه های حاصل را با دست به شکل نواری ممتد کنار هم می چینند. در صورت لزوم این عمل بی درنگ و بدون ذخیره سازی قبلی صورت می گیرد. آن گاه روی نوار ها را با روپوش مناسبی می پوشانند. معمولاً از هر هکتار زمین خزانه، تعداد قطعات ساقه رونده تولید شده می تواند در حدود ۵ هکتار زمین تکثیر شود (شولستن، ۱۳۸۰).
۲-۷-۳- روش کاشت
۱) تکثیر از طریق ریشه رُست: این روش مناسب ترین روش برای تکثیر نعناع است. پس از بارندگی یا آبیاری سبک، پایه های مادری ۲ تا ۳ ساله را از زمین خارج می کنند. ریشه های مورد استفاده برای تکثیر باید دارای مشخصات زیر باشد:
الف) ریشه رستی که جهت تکثیر نعناع از پایه مادری جدا می شود باید حدااقل ۷۰ درصد آن سفید و ۳۰ درصد آن سبز رنگ باشد که هنگام کاشت، قسمت سبز رنگ خارج از خاک و قسمت سفید رنگ در زیر خاک قرار می گیرد.
ب) رطوبت ریشه رُست ها کمتر از ۸۰ درصد نباشد.
ریشه رُست ها را می توان با دست (در سطوح کم) یا توسّط ماشین برداشت سیب زمینی (درسطوح وسیع) جمع آوری نمود. در صورت نیاز به نگهداری ریشه ها برای مدت نسبتاً طولانی، توصیه می شود روی آنها به ضخامت ۱۰ تا ۱۵ سانتی متر با ماسه یا خاک نرم پوشانده شود.
ریشه ها در شیارهایی به عمق ۱۰ تا ۱۲ سانتی متر که مدت کمی قبل از کشت ایجاد گردیده اند، کاشته می شوند. پس از کاشت، به منظور ایجاد تراکم در خاک، انجام غلتک مناسبی توصیه می شود. برای هر هکتار زمین به ۴/۱ تا ۶/۱ تن ریشه رُست نیاز است.
۲) تکثیر از طریق قلمه های ساقه: در زمان مناسب از شاخه های جوان و سبز پایه مادری، ۲ تا ۳ قلمه که حداقل دو جفت برگ داشته باشند جدا می کنند. سپس آنها را در خزانه یا در هوای آزاد که بستر آن از خاک نرمی پوشیده و در سایه قرار دارد می کارند. با آبیاری مرتب، قلمه ها پس از ۲ تا ۳ هفته ریشه دار شده و سپس به زمین اصلی منتقل می شوند. تکثیر به روش قلمه های ساقه، روش چندان مناسبی نیست و تنها در سطح کوچک کشت مورد استفاده قرار می گیرد .
۳) تکثیر از طریق پاجوش: فصل بهار پاجوش هایی را که ارتفاع آنها بین ۸ تا ۱۰ سانتی متر است جدا می کنند. انتقال پاجوش ها به زمین مورد نظر با دست یا به وسیله ماشین نشاکار انجام می گیرد. برای هرهکتار زمین به ۱۱۲ تا ۱۳۴ هزار پاجوش نیاز است (امیدبیگی،۱۳۷۶).
۲-۷-۴- برداشت
معمولاً از مزارع دو تا سه بار در سال برداشت می شود. ضمن آنکه به منظور جلوگیری از کاهش درصد اسانس موجود در برگ ها، حداقل هر سه سال یکبار زمین را شخم عمیق می زنند.
عموماً اولین چین در ماه خرداد و قبل از به شکوفه نشستن گیاه و دومین چین در ماه مرداد صورت می گیرد. چنانچه واریته نعناع فلفلی در برابرحملات عامل بیماریزای زنگ نعناعPuccinia menthea مقاوم نباشد می توان موعد زمانی چین دوم را پیش انداخت تا چین سوم در شهریور ماه صورت گیرد (شولستن،۱۳۸۰).
بیشترین عملکرد گیاه مربوط به چین دوم در سال دوم می باشد. از سال سوم یا چهارم به بعد عملکرد گیاه کاهش می یابد و تنها می توان از مزرعه به عنوان تولید قلمه استفاده کرد
(Aflatuni, 2005).
در صورتی که نعناع در سطوح وسیعی زیر کشت رفته باشد، برداشت اندام های مورد نظر توسط ماشین انجام می گیرد. دراین صورت گیاهان از فاصله ۴ تا ۵ سانتی متری از سطح زمین بریده می شوند. سپس برای مدتی روی زمین می مانند تا حدود ۲۵ تا ۴۰ درصد رطوبت آن تبخیر شود. در صورتی که گیاهان در پاییز برداشت شوند، گذاشتن آنها بر روی زمین امکان پذیر نیست وباید مستقیماً به کارخانه موردنظر برای استخراج اسانس منتقل گردند. در روش جدید، پس از برداشت ابتدا گیاهان را داخل جعبه های مخصوصی ریخته شده سپس مستقیماً به خشک کن ها انتقال یافته و خشک می گردند (امیدبیگی،۱۳۷۶).
محققین اظهار می دارند که تا قبل از خرداد نباید محصول را برداشت کرد زیرا اسانس در این مرحله کیفیت چندان مطلوبی ندارد و حاوی مقدار زیادی ” منتون ” است. همچنین معتقدند که زمان مناسب برای اولین برداشت آخر خرداد تا ۲۵ تیر، دوّمین مرحله ۱۰مرداد تا ۱۵ مهر، سوّمین و آخرین مرحله برداشت تا ۱۵ آذر می باشد. در این صورت، سالانه ۵۵ تا ۵۸ کیلوگرم اسانس از هر هکتار زمین استحصال می شود که ۶۶ درصد آن در اوّلین مرحله برداشت به دست می آید. عملکرد سالانه وزن تازه گیاه ۱۲ تا ۲۰ تن در هکتار می باشد که از آن ۳۰ تا ۶۰ کیلوگرم اسانس استحصال می شود. در اوّلین برداشت مقدار محصول ۸ تا ۱۴ تن درهکتار وزن تازه است که مقدار اسانس ۲ تا ۴ کیلوگرم به ازای هر تن می باشد (نادری بروجردی،۱۳۸۶).
اگر هدف از کاشت گیاه فقط استفاده از برگها باشد، برداشت آنها تنها با دست امکان پذیر است. بدین منظور (قبل از گلدهی) صبح زود برگها را جمع آوری نموده سپس خشک می کنند. عملکرد برگ خشک ۲/۱ تا ۸/۱ تن درهکتار است.
برداشت دیر هنگام یا زود هنگام محصول سبب کاهش عملکرد و نیز کاهش ترکیبات اسانس می شود زیرا در مرحله رشدی پیش از زمان مناسب برداشت، گیاه نارس است و نیز زمانی که موعد برداشت مناسب گیاه پشت سر گذاشته شود گیاه دچار فرابلوغی (Over mature) می شود. در نتیجه کاهش عملکرد، کاهش بیوماس و نیز کاهش ترکیبات اسانس را به دنبال دارد. (شولستن، ۱۳۸۰).
۲-۷-۵- پس از برداشت
به محض اینکه یک گیاه دارویی برداشت می شود باید مراحل فرآوری آن صورت گیرد. در واقع کار یک تولید کنندۀ گیاهان دارویی زمانی پایان می یابد که محصولات خود را به مراکز فرآوری تحویل دهد و یا اینکه در صورت امکان شخصاً عمل استخراج مواد مؤثره را انجام دهد.