• خشکسالی

خشکسالی یک پدیده موقتی و یک واقعه اقلیمی می باشد که بر یک کشور و یا سطح کره زمین تا حدودی از دوره ها و نظم تقریبا خاصی برخوردارند . دوره های خشکسالی ۱۱-۱۰ ساله و ۳۰ ساله و یک صده وجود دارد که مناطق مختلف جهان را تحت تاثیر قرار می دهد . ( کردوانی ، ۱۳۸۰ )
علل و عوامل موثر در خشکسالی هنوز به طور کامل شناخته نشده است . از این رو انسان قادر نیست از وقوع آن جلوگیری کند . اغلب عوامل چون وضعیت لکه های خورشیدی ، جریان های آبی Elnin و Lanino و همچنین افزایش مقدار Co₂ در جو کره زمین در پیدایش خشکسالی موثر می دانند . ( کردوانی ، ۱۳۸۰ )

• انواع عمده خشکسالی

عالمان هواشناسی و آب و هواشناسی خشکسالی را حالتی با کمبود بارش نسبت به شرایط میانگین می دانند . برخی از مهمترین این تعاریف که نشان دهنده شرایط رخداد خشکسالی است در ذیل ارائه می شود :

• ده روز بارندگی کمتر از ۵ میلی متر (برنو ،۱۹۶۷)

• ۱۵ روز بدون باران (کول ، ۱۹۳۳)

• هنگامیکه که بارش سالانه ۷۵ درصد میانگین بارش و یا زمانی که بارندگی ماهانه ۶۰ درصد میانگین بارش ماهانه باشد (باتس ، ۱۹۳۶)

• هر مقدار بارندگی که کمتر هز ۸۵ درصد میانگین بارش باشد (هایت ، ۱۹۳۶)

• بارش ماهانه یا سالانه کمتر از درصد ویژه ای از بارش میانگین یا طبیعی باشد ( مک گوری و پالمر ، ۱۹۵۷) و …….

همانطور که از تعاریف فوق الذکر مشهود است کمبود یا فقر بارندگی ، آستانه اصلی و مهم برای رخداد خشکسالی از دیدگاه های علوم مذکور تلقی می شود . ارزش آستانه نیز با توجه به شرایط مکانی متفاوت بوده ولی ارزش میانگین دراز مدت به عنوان مبنای اساسی در عموم این تعاریف قابل توجه است . مسلما هنگامیکه میزان بارش دریافتی نسبت به میانگین بارش کمتر باشد ، به همان قدر خشکسالی اتفاق افتاده از شدت بیشتری برخوردار خواهد بود علاوه بر قلت نسبی بارندگی ، دوره استمرار خشکسالی نیز می تواند شدت خشکسالی اتفاق افتاده را نشان دهد . بر همین اساس سازمان بارندگی بریتانیا (۱۹۶۳) طبقه بندی زیر را بر پایه دوره تداوم خشکسالی انجام داده است (سابرامانیام، ۱۹۶۷ ، ۱۶) :
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

الف ) خشکسالی مطلق – دوره ای که حداقل در ۱۵ روز متوالی حتی بارشی به میزان ۰۱/۰ اینچ دریافت نشده باشد .
ب ) خشکسالی جزیی – دوره ۲۹ روزه ای که میانگین بارش روزانه از ۰۱/۰ اینچ تجاوز نکند .
ج ) دوره خشک – دوره ای که ۱۵ روز متوالی حتی بارش به اندازه ۰۴/۰ اینچ دریافت نشود . ( فرج زاده ، ۱۳۸۴، ۱۱-۹ )
در ارتباط با خشکسالی و شاخص های مربوط به آن محققین بررسی های مختلفی را انجام داده اند . از جمله دمارتون ، ایوانف ، تورنت ، وایت ، سیلیانف ، با روش های طبقه بندی اقلیمی و شاخص های خشکی کمک شایانی به شناخت پدیده خشکسالی نموده اند .

• خشکسالی در ایران

کشور پهناور ایران در بین عرض های جغرافیایی ۲۵تا ۴۰ درجه شمالی و ۴۴تا۶۳درجه طول شرقی گسترده شده است . به سبب موقع خاص جغرافیایی و ویژگی های توپوگرافیکی ، هر منطقه آن آب و هوای متفاوتی را دارد . متوسط بارندگی آن را حدود ۲۷۵ میلی متر ( رهنمایی ،۱۳۷۰ ، ۱۴۷) ، ۲۲۴ میلی متر (موحد دانش ، ۱۳۷۱) ، و۲۴۰میلی متر ذکر کرده اند . به دلیل قلت نزولات جوی ، قسمت های وسیعی از ایران در قلمرو آب و هوای خشک جهان قرار دارد . در بخش های وسیعی از ایران بیشتر بارش ها زمانی نازل می شود که بهره برداری از آن یا محدود بوده و یا به دلیل عدم استفاده به شکل جریانهای هرز از دسترس خارج می شود و یا وجود نوسانات شدید ریزش های جوی در مقیاس های روزانه ، ماهانه ، فصلی و سالانه موضوعی است که بهره برداری از آنها را با مشکلات جدی مواجه می سازد . ( فرج زاده،۱۳۸۴ ، ۲-۱)
برای شناخت بیشتر وضعیت آب و هوایی ایران ابتدا باید به تعریف ال نینو و شرایط خاصی که به وجود می آورد بپردازیم :

• پدیده ال نینو

در طول پدیده ال نینو باد ها در استوا بر روی اقیانوس از غرب به شرق می وزند . این بادها در سطح آب اقیانوس جابجا شده و آبهای گرم سطح اقیانوس را که بوسیله خورشید در مناطق گرمسیری حرارت دیده اند ، به سواحل غربی شمال و جنوب قاره آمریکا می آورد . به دنبال آبهای گرم ، بارندگی نیز به سمت مشرق متمایل می شود ، به همراه سیل در پرو و خشکسالی در اندونزی و استرالیا . نشانه کلیدی ال نینو ، افزایش دمای غیر عادی در امتداد و هر دو طرف خط استوا در اقیانوس آرام مرکزی و شرقی است . این جریان هر چند سال یکبار با یک گرمایش عظیم و غیر معمول همراه می شود . بطوری که در این حال دماهای سطح دریا حداقل برای چند ماه پیاپی در ۳ تا ۵ محل ساحلی بالای حد نرمال می رود . و در پی آن دمای سطح دریا برای یک سال و یا حتی بیشتر بصورت غیر عادی باقی می ماند و برای برگشت به شرایط عادی منطقه ، حداقل تا ژانویه یا مارس آینده زمان لازم است .
((استوار)) در سال ۱۳۷۹ ارتباط ال نینو با بارش های ماهانه ایران را مورد ارزیابی قرار داده و نتیجه گرفته است که اثر پدیده ال نینو بر بارش ها همزمان با تغییر الگوی فشار در اقیانوس آرام نبوده ، بلکه با تاخیر زمانی همراه است . همچنین نتایج کار ایشان نشان می دهد که ضرایب همبستگی بین شاخص نوسانات جنوبی و بارش های ایران منفی است به طوریکه در سال های وقوع ال نینو ، بارش سالانه کشور نسبت به میانگین سی ساله افزایش می یابد . ( مقاله جغرافیا و توسعه ، شماره۱۱، ۱۳۸۷)
پدیده ال نینو در رابطه با دوره های خشکسالی و تر سالی ایران در سال ۱۳۷۹ توسط عزیزی مورد بررسی قرار گرفت که در آن وی اظهار کرد که ارتباط نسبتا قوی بین بارش سالانه ایران و شاخص نوسان جنوبی وجود دارد . ( عزیزی ، مجله پژوهش های جغرافیایی ،۱۳۷۹)
سازمان هواشناسی جهانی در سال ۱۹۷۵ ، با انتشار گزارشی تحت عنوان خشکسالی و کشاورزی با توجه به متغیر های آب و هوایی تعاریفی از خشکسالی ارائه نموده است . ( ودود ، پایان نامه کارشناسی ارشد ، ۱۳۸۴)
وجه مشترک همه خشکی ها عدم کفایت باران در قیاس با تبخیر بالقوه محیط است که نیاز آبی گیاهان را با مشکل مواجه می کند و به نوعی ویژگی دایمی اقلیم در یک منطقه است . ( زمانی ، پایان نامه کارشناسی ارشد ،۱۳۸۰)
زارع ابیانه و همکاران در سال ۱۳۸۶ خشکسالی های به وقوع پیوسته در غرب کشور را با بهره گرفتن از بعضی از شاخص های خشکسالی مطالعه نمودند و مشخص کردند که در بعضی از سالها خشکسالی رخ نداده است ، اما وقتی به صورت فصلی داده ها بررسی شوند خشکسالی های به وقوع پیوسته ، به صورت سالیانه هیچگاه مشخص نیستند . (www.maghale.net)
محمد رضا رضایی و میترا رضایی در سال ۱۳۸۵ در مقاله خشکسالی ضمن تعریف انواع خشکسالی به بررسی تاثیر خشکسالی بر بخش های مختلف به خصوص بر تاثیر خشکسالی بر کمیت و کیفیت محصولات کشاورزی و تاثیر خشکسالی بر کشاورزی کشور پرداخته است و در نهایت راهکارهایی در جهت مقابله با خشکسالی ارائه نموده اند . (www.maghale.net)