در پرتو الزامهای جدید، حسابرسان، اعضای کمیته حسابرسی و مدیریت می‌کوشند «کیفیت گزارشگری مالی» را تعریف کنند. در آوریل ۲۰۰۰، انجمن حسابداران رسمی آمریکا (AICPA) رهنمودی در مورد روش و زمان ارتباط با کمیته حسابرسی منتشر کرد و ده گروه از موضوع هایی را که مدیریت و حسابرسان می‌توانند مورد بحث قرار دهند فهرست نمود. به‌هرحال، درباره کیفیت فقط گفته شده است که: “معیاری عینی برای کمک به ارزیابی یکنواخت اصول حسابداری مورد استفاده در تهیه صورتهای مالی یک واحد تهیه نشده است. استاندارد شماره ۶۱ سمت و سوی بحث و مذاکره با کمیته حسابرسی را به مواردی که اثر با اهمیتی بر صورتهای مالی دارد، شامل بیان صادقانه، قابلیت رسیدگی، بی طرفی و ثبات رویه سوق داد. این خصوصیات می‌تواند مبنایی برای بحث کیفیت به مفهوم عام کلمه قرار گیرد، زیرا این ویژگیها در بیانیه مفهومی شماره ۲ هیئت استانداردهای حسابداری مالی (FASB) به‌عنوان خصوصیات مطلوب اطلاعات مالی ارائه شده است”.

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

طبق اطلاعات موجود، مدل جامعی فراتر از بیانیه مفهومی شماره ۲، برای ارزیابی کیفیت گزارشگری مالی طراحی نشده است.
۲-۳-۲-کیفیت صورتهای مالی در مقایسه با کیفیت گزارشگری مالی
اگر چه پیشنهاد شماره ۸ کمیته بلو ریبون و استاندارد شماره ۶۱ مشخصاً به کیفیت گزارشگری مالی اشاره کرده‌اند ولی با تاکید بر اصول حسابداری شرکت، به‌طور ضمنی بر صورتهای مالی تمرکز نموده‌اند. به‌هر حال، بحث جامع درخصوص کیفیت، در نهایت می‌باید فراتر از صورتهای مالی باشد، زیرا شرکتها اطلاعات مالی را با وسایل دیگر (نظیر مجلات مالی، گزارشهای تحلیلگران و…) و روش های دیگر (نظیر سخنرانی، نمایش، مراکز اطلاع رسانی اینترنتی و…) نیز منتشر می‌کنند. اگر چه چارچوب پیشنهادی در این مقاله برای ارزیابی کیفیت صورت های مالی است ولی برای ارزیابی اطلاعات مالی به مفهوم کلی نیز کاربرد دارد. نکته دیگر این است که گزارشگری مالی فقط یک محصول نهایی نیست، بلکه فرایندی متشکل از چندین جزء است. براساس چارچوب پیشنهادی، کیفیت گزارشگری مالی نهایتاً بستگی به کیفیت هر بخش از فرایند گزارشگری مالی دارد.
۲-۳-۳- رویکردهای مختلف برای ارزیابی کیفیت گزارشگری مالی
افزون بر پیشنهاد شماره ۸ و متن اصلاح شده استاندارد شماره ۶۱، رویکردهای متفاوت دیگری به کیفیت اصول حسابداری و گزارشگری مالی وجود دارد. این رویکردها را می‌توان به دو گروه تقسیم کرد: ۱) رویکرد نیازهای استفاده‌کننده و ۲) رویکرد حمایت از سرمایه‌گذار/ سهامدار. رویکرد نیازهای استفاده‌کننده تمرکز بر مسائل مرتبط با ارزشیابی دارد. رویکرد حمایت از سرمایه‌گذار/ سهامدار بر مسائل مرتبط با نحوه اداره شرکت و مباشرت تاکید دارد.
الف) رویکرد نیازهای استفاده‌ کنندگان^[۵۹]
در این گروه، کیفیت گزارشگری مالی برمبنای سودمندی اطلاعات مالی برای استفاده‌ کنندگان، تعیین می‌شود. چارچوب نظری هیئت استانداردهای حسابداری مالی نمونه اولیه‌ای از این مدل است. هیئت در بیانیه‌های مفهومی استدلال می‌کند که کیفیت می‌باید برحسب اهداف کلی گزارشگری مالی، یعنی فراهم‌کردن اطلاعات سودمند برای استفاده‌ کنندگان جهت تصمیم های سرمایه‌گذاری، اعتبار و مانند آن تعریف شود. هیئت سپس ویژگیهای کیفی لازم برای تامین اهداف بیان شده را تعریف می‌کند. طبق مدل هیئت، خصوصیات کیفی شامل مربوط‌بودن (ارزش پیش‌بینی، ارزش تاییدکنندگی و به موقع بودن)، اتکاپذیر بودن (رسیدگی‌پذیری، بیان صادقانه و بیطرفی)، ثبات رویه و مقایسه‌پذیر بودن است. هیئت تصدیق می‌کند که این یک ارزیابی ذهنی است و اغلب می‌باید بین مربوط بودن و اتکاپذیر بودن تعادل برقرار شود(رحمانی، ۱۳۸۱).
رویکرد کمیته جنکینز^[۶۰] دقیقاً در راستای مدل هیئت استانداردهای حسابداری مالی می‌باشد، اما در تعریف نیازهای اصلی استفاده‌ کنندگان به اطلاعات، با شناسایی مفاهیم هفت گانه زیر از آن مدل فراتر می‌رود:

• • تجزیه و تحلیل جداگانه هر قسمت تجاری که فرصتها و ریسک های متفاوتی دارد،

• • درک ماهیت فعالیت شرکت،

• • کسب و درک دیدگاه و چشم‌انداز فعالیت،

• • درک دیدگاه مدیریت،

• • اشاره به نسبی بودن اتکاپذیری اطلاعات در گزارشگری مالی،

• • درک عملکرد شرکت نسبت به رقیبان و سایر شرکتها، و

• • درک تغییرات مهمی که به سرعت بر شرکت تأثیر می‌گذارد.

اطلاعات مالی به‌میزانی که یک یا چند نوع از نیازهای استفاده‌ کنندگان به‌شرح فوق را تامین کند، مربوط، تصور می‌شود. کیفیت این اطلاعات سپس براساس سایر ویژگیهای کیفی، مشابه مدل هیئت، یعنی اتکاپذیری و مقایسه‌پذیری، مورد قضاوت قرار می‌گیرد. رویکرد استمرار سود نیز بویژه مبتنی بر دیدگاه سرمایه‌گذاران است. اطلاعات مالی که به سرمایه‌گذاران در ۱) تشخیص سود اصلی از سود غیراصلی و ۲) تفکیک اقلام مالی یا نتایج کسب و کارهای فرعی از فعالیتهای اصلی کمک کند، مربوط انگاشته می‌شود. تمام خصوصیات اطلاعات که برای استفاده‌ کنندگان سودمند درنظر گرفته می‌شود با هدف نهایی استفاده‌ کنندگان که تعیین ارزش شرکت یا ارزیابی ریسک اعتبار است، ارتباط صریح یا ضمنی دارد.
ب) رویکرد حمایت از سرمایه‌گذار/ سهامدار^[۶۱]
در این گروه، کیفیت اطلاعات مالی به‌طور عمده برحسب «افشای کامل و منصفانه» برای سهامداران تعریف می‌شود. هدف بنیادی برنامه مدیریت سود که توسط لویت^[۶۲] رییس کمیته بورس اوراق بهادار آمریکا (SEC) اعلام و به اجرا گذاشته شد، حمایت از سرمایه‌گذار/ سهامدار است. در این زمینه، کیفیت گزارشگری مالی عبارت است از اطلاعات مالی کامل و شفاف که مانع گمراهی یا ایجاد ابهام برای استفاده‌ کنندگان می‌شود.
رویکردهایی که در گروه حمایت از سرمایه‌گذار/ سهامدار طبقه‌بندی می‌شود، معیارهای مشابهی برای تعیین کیفیت اصول حسابداری و گزارشگری مالی دارد. معیارهای تعیین کیفیت اصول حسابداری و گزارشگری مالی در هر یک از این رویکردها به‌شرح زیر است:
پیشنهاد شماره ۸:

• • شفافیت موارد افشا،

• • درجه تهاجمی یا محافظه‌کاری اصول حسابداری و براوردهای اساسی.

استاندارد شماره ۶۱ :

• • شفافیت، یکنواختی و کامل بودن اطلاعات و موارد افشای حسابداری،

• • یکنواختی کاربرد خط مشی‌های حسابداری،

• • اقلامی که تاثیر مهم بر بیان صادقانه، رسیدگی‌پذیری، بیطرفی و یکنواختی اطلاعات حسابداری دارد.

کمیته کرک^[۶۳]:

• • شفافیت روش های افشا،

• • محافظه‌کاری، میانه‌روی یا افراطی‌بودن در انتخاب اصول حسابداری،

• • نحوه عمل حسابداری مشترک یا خاص است و در اقلیت می‌باشد.

مدل کمیته بورس اوراق بهادار امریکا برای ارزیابی کیفیت استانداردهای حسابداری بین‌المللی:

• • شفافیت،

• • مقایسه‌پذیر بودن،

• • افشای کامل.

بعضی از معیارهای فوق شبیه معیارهای رویکرد گروه نیازهای استفاده‌ کنندگان است. به‌هرحال، تفاوت بنیادی بین این دو گروه وجود دارد. رویکرد نیازهای استفاده‌ کنندگان عمدتاً به تامین اطلاعات مالی که برای استفاده‌ کنندگان در تصمیم‌گیریهای ارزشیابی/ تخصیص سرمایه مربوط باشد، تمرکز دارد، ولی رویکرد حمایت از سرمایه‌گذار/ سهامدار در پی اطمینان دادن به استفاده‌ کنندگان است که اطلاعات به مقدار ممکن (کفایت اطلاعات) و به شکل شفاف (کامل بودن اطلاعات) ارائه شده است. هدفهای رویکردها، لزوماً مانعه‌الجمع نیستند و در بعضی زمینه‌ها تقویت‌کننده یکدیگرند.

۲-۳-۴- ویژگی های کیفی اطلاعات حسابداری مطرح شده در استانداردهای حسابداری ایران و بیانیه مفهومی شماره۲ ^[۶۴]
چارچوب نظری FASB به منظور توصیف مفاهیم و موارد مرتبطی که زیر بنای استانداردها و رویه های حسابداری مالی آینده می باشند و همچنین به منظور ایجاد مبنایی برای ارزیابی استانداردها و رویه های فعلی به وجود آمد^[۶۵]. در ادامه مقاله با بهره گرفتن از ویژگی های کیفی اطلاعات حسابداری معیار ارزش منصفانه در مقابل معیار بهای تمام شده تاریخی برای دارایی های ثابت مشهود مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد. ویژگی های کیفی اطلاعات حسابداری در نمودار شماره ۱ خلاصه شده اند. تعاریف ویژگیهای کیفی در این بخش برگرفته از تعاریف لغات و اطلاعات بیانیه مفهومی شماره ۲ می باشد.

شکل ‏۲-۱: سلسله مراتب ویژگی های کیفی(بیانیه مفهومی شماره ۲ FASB)
خصوصیات کیفی اصلی مرتبط با محتوای اطلاعات

شیخ انصاری از شیخ طوسی و ابن زهره و ابن ادریس حلّی و محقق و علاّمه و دیگران و احیاناً مشهور فقها نقل می‌کند که مثلی: «متاعی است که اجزایش از لحاظ ارزش برابر است.»
از تحریر نقل می‌کند که: «مثلی متاعی است که از لحاظ اجزاء همانند و از لحاظ صفات به هم نزدیک.»
از دروس و روضه نقل می‌کند: «متاعی است متساوی الاجزاء و المنفعه و متقارب الصفات.»
از غایه المراد: «مثلی متاعی است که در حقیقتِ نوعی اجزایش برابر است.»
از بعضی اهل سنّت نقل می‌کند: «متاعی است که به کیل و وزن اندازه گیری می‌شود.»
از بعضی دیگر از اهل سنّت این قید هم اضافه شده است: «مثلی را می‌توان به طور سَلَم فروخت.»
از دیگری از اهل سنّت، این قید هم علاوه شده: «قسمت از مثلی را می‌توان به قسمت دیگر فروخت.» و هکذا تعبیرات دیگر^[۴۱۰] پیداست در هر تعریف قیمی برابر مثلی است.
بر این تعریفات انتقادات بسیاری وارد شده است که در کتب فقهی به صورت مفصل بیان شده است ولی چون این تعریفات شرح اسم است نه بیان حقیقت و به علاوه لفظ مثلی و قیمی در آیه و روایت و سایر ادله وارد نشده آن‌چه مسلم است، معنا و مفهوم (مثلی و قیمی) از ناحیه شرع بیان نشده و آن‌چه در دست داریم تعاریفی است که فقها در باب ضمان ذکر کرده‏اند. لذا مناسب است ما هم همان حقیقت را بیان کنیم بدون این‌که در انتقادات وارد شویم.
به دلیل اختلاف نظرات شدیدی که در تعریف مال مثلی پیدا شده، عده‏ای ـ به حق ـ به دامان عرف پناه برده و معیار تشخیص مال مثلی را عرف می‏دانند. امام خمینی نیز در تحریرالوسیله می‏فرمایند:
«تعیین مال مثلی و قیمی موکول به عرف است و ظاهر این است که چیزهایی که با وسایل ماشینی در این زمان ساخته می‏شود مثلی یا در حکم آن می‏باشد.»^[۴۱۱]
ایشان در جای دیگر می‏فرمایند: «تعریف فقیهان در عصرهای مختلف بر طبق اشیای مثلی در همان زمان و عصر است.»^[۴۱۲]
بدیهی است که معیار تشخیص اموال مثلی توسط عرف، میزان رغبت عمومی است. بدین معنا که هر دو مالی که ضمن داشتن تشابه اجمالی ظاهری، میل و رغبت یکسان نوع افراد را نسبت به خود داشته باشند، نسبت به هم مثلی خواهند بود. قانون مدنی ایران هم که نمادی از فقه اسلامی است، در ماده ۹۵۰ چنین می‏گوید:
«مثلی، که در این قانون ذکر شده، عبارت از مالی است که اشیا و نظایر آن نوعا زیاد و شایع باشد؛ مانند حبوبات و نحو آن و قیمی مقابل آن است؛ مع‏ذلک تشخیص این معنی با عرف است.»
قانون مدنی که معمولاً از نظر مشهور فقها پیروی کرده است، در این زمینه از نظر مشهور عدول کرده و به حق، قضاوت را به عرف سپرده است.

گفتار دوم: مستندات ضمان مثلی در مثلی و قیمی در قیمی

همان‌طور که مسلم است در مقبوض به عقد فاسد قابض مالک مورد معامله نمی‌شود و باید عین مال را به صاحبش ردّ کند، در این حالت اگر عین مال دچار خسارتی شود قابض علاوه بر ردّ عین باید جبران خسارت هم بکند ولی اگر عین مال تلف شده باشد در صورتی که مال مثلی باشد قابض باید مثل آن را به مالک ردّ کند و در صورتی که قیمی ‌باشد باید قیمت آن را به مالک پرداخت کند.
در مبحث گذشته دانسته شد که مشهور فقها قائل به ضمان قابض هستند و او باید به هر طریق ممکن جبران خسارت کند. دلیل فقها در ضمان مثلی در مثلی و قیمی در قیمی به چند چیز استناد کرده‌اند از آن جمله:

بند یکم: حدیث علی‌الید

لیکن این حدیث صرف نظر از ضعف سند، حداکثر بر این دلالت دارد که در آغاز خودِ عین اخذ شده بر عهده قابض است و در صورت تعذّر ردّ عین، مثل آن و در صورت تعذّر ردّ مثل، قیمت آن در ضمان اوست اعم از این‌که متاع مأخوذ، مثلی باشد یا قیمی و این معنی به عقیده مشهور ربطی ندارد زیرا عقیده مشهور این است که در صورت تلف عین تنها در صورتی مثل در دمّه ضامن است که مضمون مثلی باشد و الا قیمت مضمون است ولو آن که مثل هم وجود داشته باشد.

بند دوم: روایت حرمت مال مسلم

در گذشته دانسته شد که این روایت به هیچ وجه بر ضمان دلالت ندارد بلکه بر حرمت اتلاف که حکمی تکلیفی است و حداکثر بر وجوب حفظ مال مؤمن از تلف دلالت دارد. بر فرض که این روایت بر ضمان دلالت داشته باشد به یقین بر ضمان مثل در مثلی و قیمت در قیمی دلالت ندارد.

بند سوم: روایت کنیز خریداری شده

روایتی که دلالت دارد بر این‌که کنیز خریده شده چنان‌چه پس از ایلاد مشتری معلوم شود که مسروقه است صاحب کنیز، کنیز خود را می‌گیرد و مشتری فرزند خود را در مقابل پرداخت قیمت. از این روایت به دست می‌آید که فرزند که در حکم قیمی است به قیمت مضمون است. در پاسخ باید گفت درست است که این روایات در اصل ضمان، ظهور دارد و حتّی به ضمان قیمت در قیمی هم اشعار دارد ولی به هیچ وجه در ضمان مثل در مثلی و قیمت در قیمی ظهور ندارد. به علاوه موضوع حکم در این روایات عقد غیر مالک است و موضوع بحث، عقد نادرست.

بند چهارم: اجماع

این دلیل هم درست نیست زیرا این اجماع، کشف قطعی از رأی معصوم علیه‌السلام نمی‌کند چرا که به ظنّ قوی مجمعین به سایر وجوه استناد کرده‌اند. به علاوه اگر دلیل اجماع باشد چون معقد اجماع مجمل است نمی‌توان در موارد مشکوک بدان استناد نمود.

بند پنجم: آیه شریفه: «فَمَنِ اعْتَدى عَلَیْکُمْ فَاعْتَدُوا عَلَیْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدى عَلَیْکُمْ»^[۴۱۳]

استدلال به این آیه مبتنی است بر این‌که:
اولاً؛ «ما» در «مَا اعْتَدى» موصول اسمی‌باشد در حالی که احتمال می‌رود موصول حرفی «مصدری» باشد در این صورت معنی آیه این می‌شود که مانند اعتداء معتدی اعتدا کنید پس به اعتداء به فعل اختصاص پیدا می‌کند یعنی: در مقابل اتلاف، اتلاف کنید و در مقابل ضرب بزنید و هکذا در این صورت ربطی به ضمان که محل بحث است ندارد.
ثانیاً؛ بر فرض هم موصول اسمی‌ باشد، مقصود مُعتدی به باشد یعنی: مانند معتدی به (عین خارجی) اعتداء کنید در حالی که ممکن است مقصود، فعل باشد یا اعم از فعل و معتدی به باشد در این صورت دلالت دارد بر این‌که در مقابل اتلاف شیء می‌توانید اتلاف کنید و می‌توانید مثل آن شیء را دریافت کنید، بنابراین حداکثر به جواز تقاصّ دلالت دارد نه بر ضمان یا مالکیّت مال غاصب در مقابل مالی که غصب کرده است. بر فرض که مقصود از «ما» تنها مُعتدی به باشد باز بر این دلالت دارد که مانند مُعتدی به اعتدا کنید اعم از آن که مثلی باشد یا قیمی و این، ربطی به عقیده مشهور ندارد. آری در صورت تعذّر مثل، قیمت، مضمون است لیکن نه به عنوان بدلیت از عین چنان‌چه مستدل می‌گوید بلکه به عنوان بدلیت از مثل.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

ثانیاً؛ مقصود از «مثل» مثل در مثلی و قیمت در قیمی‌باشد در حالی که ممکن است، مثل هم در مثلی و هم در قیمی‌باشد. پس به هیچ وجه این آیه هم مانند سایر ادلّه بر عقیده مشهور دلالت ندارد.
در عین حال می‌توان در این حکم هم مانند اصل ضمان به سیره عقلاء استدلال کرد، زیرا عقلاء اتفاق دارند بر این‌که چنان‌چه کسی بدون سبب صحیح شرعی بر مال دیگری دست انداخت مال با تمام خصوصیات شخصی و مالی و نوعی در ضمان او در می‌آید و در این صورت تا خود عین را که واجد تمام این خصوصیات است به مالک ردّ نکند از عهده آن خارج نخواهد شد ولی اگر عین تلف شود باید نزدیک‌ترین چیز به آن را به مالک ردّ کند زیرا به تلف عین، ضمان از بین نمی‌رود؛ و نزدیک‌ترین چیز به عین، مثل است در مثلی و قیمت است در قیمی و بدون رضای مالک هیچ کدام جانشین دیگری نخواهد شد.^[۴۱۴]

گفتار سوم: احکام مربوط به اموال مثلی

از آن‌جا که ارزش اقتصادی مثل ممکن است دچار نوسان قیمت گردد و یا به دلیل نایاب شدن مثل تهیه آن غیرممکن گردد بنابراین لازم است تأثیر این عوامل ضمان قابض را نیز به طور مستدل مطرح نماییم.

بند یکم: تأثیر تغییر قیمت بر ردّ مثل

تا این‌جا بحث بر سر این نکته بود که هرگاه شخصی عین مثلی را به موجب معامله‌ی فاسد تحت تصرّف خود قرارداد و سپس این عین تلف شده باید مثل آن را به ملک مسترد دارد سؤالی که در این بند مطرح شده این است که هرگاه با افزایش قیمت مثل اعم از این‌که ناشی از بازار یا کمیاب شدن آن و غیره باشد، ضامن برای تهیه آن ناچار به هزینه‌ای بیش از میزان معمول باشد آیا وی مکلّف به تهیه آن هست یا خیر؟ البته دو فرض دیگر قابل طرح در این بند عبارتند از موردی که مثل از حد معمول ارزان‌تر شده و موردی که مثل از مالیّت افتاده و بدون قیمت شده است.

الف: بدون قیمت شدن مثل

بدون شک در فرض اخیر که مثل فاقد ارزش اقتصادی شده ادای آن کفایت نمی‌کند. زیرا درست است که در مثلی پس از تلف عین، مثل در ذمه ضامن است لیکن این ثبوت مثل در ذمه مشروط به داشتن ارزش است اگر مثل از ارزش بیفتد به حکم سیره عقلاء و حدیث علی‌الید ضمان ضامن از مثل به قیمت منتقل می‌شود.^[۴۱۵]
قانون مدنی ایران^[۴۱۶] نیز نه تنها قابض را ضامن قیمت دانسته بلکه وی را مسؤول پرداخت آخرین قیمت تالف به ملک دانسته است. از مالکیت افتادن مثل مورد معامله فاسد ممکن است دائمی باشد مانند: لباسی که مثل آن بدون ارزش شده است یا غیر دائمی و قابل برگشت مانند یخی که در تابستان مورد معامله قرار گرفته و قابض بخواهد در زمستان آن را به ملک مسترد کند.^[۴۱۷]
تبدیل ضمان مثل به قیمت به این دلیل است که در ضمانات، مهم مالیّت عرفی اشیاء است نه اتحاد ماهیت. بنابراین در تمایل آن‌چه اهمیت دارد تساوی در ارزش اقتصادی است.^[۴۱۸] علت حکم آخرین قیمت این است که ذمه غاصب مشغول به مثل بوده و تا لحظه‌ای که مال در حوزه روابط مالی دارای ارزش بوده هم‌چنان ادای مثل بر عهده غاصب استقرار داشته است اما از آن لحظه به بعد که مثل مالیّت خود را از دست می‌دهد در حکم تالف بوده و به ضمان قیمت تبدیل می‌گردد.^[۴۱۹] به عبارت دیگر علت حکم این است که در همین لحظه ضمان مثل به ضمان قیمت تبدیل شده است.^[۴۲۰] بعضی از حقوق‌دانان اجرای این حکم را منصفانه نمی‌دانند زیرا امکان تصرّف مال در زمانی از مالک سلب شده که قیمت مثل بیشتر بوده است و در این جهت با نقل قول بعضی از فقها مبنی‌ بر این که قیمت مال در همان شرایطی که غصب شده موجب ضمان است خود پیشنهاد کرده‌اند علاوه بر آخرین قیمت (ضمان ناشی از غصب) در صورتی که بتواند غاصب را در خصوص از مالیّت افتادن مال و ایجاد ضرر مقصر دانست او را نسبت به تفاوت آخرین قیمت با قیمت زمان غصب نیز ضامن دانست.^[۴۲۱]
این قول در خصوص طرف معامله فاسد نیز که علم به بطلان داشته و مسبب ورود ضرر به مالک شود جاری است.
بنابراین علم طرف معامله فاسد در اثبات رابطه سببیت و تقصیر وی در ورود ضرر به ملک مؤثر است.
امام خمینی(ره) نسبت به مواردی که مال به طور موقت از مالیّت می‌افتد مالک را محق دانسته که تا زمان یا مکان مناسبی که مثل دوباره ارزشمند می‌شود صبر نموده و در آن زمان یا مکان مثل را مطالبه نماید.^[۴۲۲] تحقیق در این زمینه این است که مطابق حالت تعذّر مثل در صورت سقوط مالیّت نیز مثل تا هنگام ادای آن در ذمه ضامن وجود دارد و لذا وی باید قیمت روز ادای (یوم‌الدفع) را بپردازد نه قیمت روز سقوط مثل از ارزش، چرا که امر کلی مثلی حتی در صورت عدم وجود آن نیز تا هنگام ادای آن در ذمه ضامن وجود دارد. ولی نسبت به تفاوت ارزش آن و ضرری که به مالک وارد می‌شود می‌توان در صورت احراز تقصیر، وی را مطابق قاعده‌ی تقویت و لاضرر مسؤول دانست. البته این تقصیر در حالتی احراز می‌گردد که قابض علم به بطلان معامله داشته باشد والا قابض جاهل نسبت به این‌گونه خسارت عرفاً مقصد محسوب نمی‌شود.

ب: تنزّل قیمت مثل

هرگاه تهیّه مثل به دلیل نقصان قیمت بازار با هزینه کمتری ممکن شود ردّ همان مثل کافی است.^[۴۲۳] چرا که ضامن بیش از ردّ مثل اعم از آنکه مثل در زمان تحویل از لحاظ قیمت با خود عین در زمان قبض برابر باشد یا خیر تکلیفی ندارد و مالک نیز نمی‌تواند مطالبه قیمت و یا تفاوت قیمت بنماید. مثلاً اگر کسی یک من گندم را مورد معامله فاسد قرار دهد در حالی که قیمت مثل آن ۱۰۰۰ تومان باشد و از روی تقصیر یا قصور مثل مذکور را به مالک مسترد ندارد تا این‌که تنزل قیمت یافته و به ۵۰۰ تومان برسد قابض هم‌چنان تکلیفی به جز ردّ یک من گندم را ندارد و مالک نیز نمی‌تواند قیمت کل آن و یا مبلغ ۵۰۰ تومان با یک من گندم را مطالبه کند یا وی فعلاً صبر نماید تا قیمت آن افزایش یابد.^[۴۲۴] عده‌ا‌ی بر این قول ادعای اجماع
نموده^[۴۲۵] و عده‌ای دیگر پاره‌ای از روایات را مستند این حکم قرار داده‌اند.^[۴۲۶] امام خمینی(ره) در کتابی دیگر نسبت به اختلاف قیمت قائل به تفصیل شده‌اند با این بیان که چنان‌چه عرفاً اختلاف ناشی از حیثیت و خصوصیت عین باشد (مانند کاهش قیمت یخ در فصل زمستان نسبت به فصل تابستان) قابض ضامن کاهش قیمت می‌باشد و در غیر این صورت نمی‌توان وی را ضامن دانست^[۴۲۷] اشکالی که در ارتباط با این تفصیل وجود دارد این است که اگر ملاک ملکیت و ارزش اشیاء را نیاز مردم و منفعت بدانیم هیچ تفاوتی بین دو مورد مذکور وجود ندارد چرا که کاهش قیمت کالا ولو از نوع مثال مذکور اعم از این‌که ناشی از عدم نیاز و یا عدم منفعت در آن ظرف زمان باشد در تغییر کاهش قیمت بازار آن نیز مؤثر است. تحقیق در زمینه‌ی مذکور این است که برای حفظ حقوق مالک می‌توان قابض را از باب تقویت نیز ضامن دانست به شرطی که امکان فروش مال توسط مالک در زمان تصرّف طرف معامله فاسد قطعی باشد البته با توجه به تحقق تقصیر و رابطه سببیت جهت اثبات مسؤولیت وی می‌‌توان گفت که اگر قابض به طور متعارف در طول زمان تصرّف خود نسبت به بطلان معامله جاهل باشد مشمول این قاعده نخواهد شد. همچنین به نظر می‌رسد با الغای خصوصیت از احادیثی که تحت عنوان «مَن أضَرَّ بِشَیءٍ مِن طَریقِ المُسلِیمن» وارد شد، بتوان قابض جاهل به بطلان معامله را مقصر و مسؤول ندانست در حالی که علم وی به عدم استحقاق و بطلان معامله باعث احراز تقصیر وی خواهد شد.
یکی از فقهای معاصر نیز بدون ذکر ضمان ناشی از تفویت در جهت تعدیل نظریه مورد پذیرش اکثریت مبنی‌بر عدم ضمان قابض، نسبت به تقلیل قیمت تهیه مثل، به قاعده لاضرر تمسک نموده و پذیرفتن قول مذکور را هرگاه کاهش ارزش مال باعث ورود ضرر به مالک گردد مشکل دانسته است. مثلاً اگر شخصی کالایی را در ایام خاص مثل اعیاد که قیمت آن افزایش یافته مورد تصرّف خود قرار دهد و پس از گذشت آن ایام در حالی که آن ارزان ‌شده بخواهد مثل آن را ردّ نماید مشمول قاعده
لاضرر می‌گردد وی در نهایت پذیرش قول لزوم اعطای تفاوت و تدارک ضرر را هر چند که اقوی نباشد احوط دانسته است.^[۴۲۸]

Grundy

Books

Video Recommender

Video

Ringo

Music

PHOAKS

Textual Information

Jester

Jokes

Fab System

Web page

با افزایش روز افزون اطلاعات، نیاز به وجود این سیستم­ها بیشتر احساس شده است. این سیستم­­ها پیشنهادات را با بهره گرفتن از انواع مختلف دانش و داده جمع آوری شده در مورد کاربران و اقلام و همچنین بررسی تراکنش­هایی مانند بازخوردی^[۱۵] که کاربران در گذشته ایجاد کرده ­اند تولید می­ کنند. در ساده­ترین فرم، این پیشنهادات به صورت یک لیستی که بر اساس علائق و نیازهای کاربر مرتب شده به او عرضه خواهد شد.
در [۳] سیستم­های پیشنهادگر براساس فیلترینگ اشتراکی^[۱۶]، محتوا^[۱۷]، آمارگیری^[۱۸]، سود^[۱۹]، دانش^[۲۰]،و ترکیبی^[۲۱] کلاس­بندی شده­­اند.
۱-۳-۱- سیستم پیشنهادگر بر اساس فیلترینگ اشتراکی
فیلترینگ اشتراکی یکی از رایج­ترین راهکارها در سیستم­های پیشنهادگر است .[۴] این راهکار اقلامی که کاربران مشابه با کاربر فعال در گذشته به آنها علاقه داشته اند را به او پیشنهاد می­ کند. شباهت بین کاربران بر اساس نحوه­ امتیاز­دهی­شان در گذشته محاسبه می­ شود.
این پایان نامه بر اساس این نوع از سیستم­های پیشنهادگر می­باشد که در فصل دوم به تفصیل توضیح داده خواهد شد.
۱-۳-۲- سیستم پیشنهادگر محتوا محور
یکی از پر کاربردترین راهکارها در سیستم­های پیشنهادگر روش محتوا محور می­باشد. سیستم­های محتوا محور بر اساس ویژگی­های اقلام تعریف می­شوند. آنها بررسی می­ کنند که کاربر در گذشته چه اقلامی مورد علاقه­اش بوده، سپس اقلام مشابه را به او پیشنهاد می­ دهند. مثلا اگر کسی در گذشته به فیلمی از نوع کمدی امتیار مثبت داده است این سیستم در آینده فیلم­هایی از این نوع را به او پیشنهاد می­ کند. از آنجا که روش پیشنهادی در این پایان نامه از روش محتوا محور استفاده می کند، در فصل پنجم به طور مفصل در مورد سیستم پیشنهادگر محتوا محور بحث خواهد شد.
۱-۳-۳- سیستم پیشنهادگر بر اساس آمارگیری
تکنیک پیشنهاد براساس آمارگیری مبتنی بر اطلاعات آماری کاربران می­باشد. داده­هایی که در نمایه­^[۲۲] کاربر وجود دارد مانند جنسیت، سن، وضعیت خانوادگی و … نمونه­هایی از اطلاعات آماری کاربر می­باشد. کاربران بر اساس خصوصیاتشان کلاس بندی می­شوند و پیشنهادات بر اساس این کلاس­ها صورت می­پذیرد.
۱-۳-۴- سیستم پیشنهادگر بر اساس سود
سیستم­های بر اساس سود، تابع سود^[۲۳] که توسط کاربر تولید می­ شود را به کار می­برند. به عنوان مثال درقالب پرسشنامه این کار صورت می­پذیرد. سپس بر اساس اینکه هر قلم^[۲۴] چه مقدار سود برای کاربر دارد پیشنهادات صورت می­گیرد. این نوع از سیستم­ها تکنیک­های ارضای محدودیت^[۲۵] را به کار می­برند تا بهترین قلم را پیشنهاد کنند.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۱-۳-۵- سیستم پیشنهادگر بر اساس دانش
سیستم­های پیشنهاد­گر بر اساس دانش، از دانشی که از خصوصیات اقلام و کاربران استخراج می­گردد بهره برداری می­ کنند. آنها بررسی می­ کنند که چطور یک قلم به­خصوص می ­تواند نیازهای کاربر را بر آورده سازد. در ساده­ترین فرم، دانش مذکور می ­تواند در فرم درخواست توسط کاربر تولید شود.
۱-۳-۶- سیستم پیشنهادگر ترکیبی
سیستم­های پیشنهادگر ترکیبی دو یا چند تکنیک را ترکیب می­ کنند تا کارایی سیستم پیشنهادگر را افزایش دهند. مثلا دو تکنیک A وB را ترکیب می­ کنند که از مزایای تکنیک اول برای بر طرف سازی معایب تکنیک دوم استفاده کنند. مثلا متد فیلترینگ اشتراکی با مشکل قلم جدید و کاربر جدید مواجه می­باشد. یعنی قلمی که تا کنون هیچ کس به آن امتیازی نداده است را نمی­تواند پیشنهاد کند. در عین حال متد بر اساس محتوا به دلیل اینکه پیشنهادات بر اساس محتوا و ویژگی­های اقلام می­باشد نه امتیازات داده شده به آنها، چنین مشکلی را ندارد. پس می­توان از ترکیب این دو متد در برطرف کردن نواقص یکدیگر استفاده نمود.
۱-۴- بررسی سایت Movielens
MovieLens یک سیستم پیشنهادگر فیلم است (شکل شماره­ ۲). راهکار این سیستم به این صورت است که از کاربر می­خواهد به فیلم هایی که تا کنون دیده است در بازه­ ۱ تا ۵ امتیازدهی کند (شکل شماره­ ۳). پس از آن امتیازات داده شده از سوی کاربر را ذخیره کرده و از کاربر یک مدل می­سازد. زمانی که کاربر درخواست می­ کند که سیستم فیلم­هایی را به او پیشنهاد کند، سیستم مدل کاربر فعال^[۲۶] و همچنن مدل کاربرانی که شبیه به او می­باشند را استخراج کرده و امتیاز فیلم­هایی که کاربر فعال تا کنون ندیده است را از روی مدل کاربران شبیه به او پیش ­بینی می­ کند. سپس­فیلم­هایی که برای آنها امتیاز بالایی پیش ­بینی شده است را به کاربر فعال پیشنهاد می­ کند. کاربر لیست پیشنهاد شده از سوی سیستم را مشاهده کرده و فیلم­های مورد علاقه­اش را انتخاب می­ کند (شکل شماره­ ۴).

شکل شماره­ ۲ : نمونه صفحه­ای از سایت Movielens [5]

شکل شماره­ ۳: نمونه صفحه­ درخواست امتیازدهی Movielens از کاربر [۵]

شکل شماره­­ ۴ : نمونه صفحه­ فیلم­های پیشنهادی از سوی Movielens به کاربر [۵]

عزیمت امیر على بن شرف الدوله به فارس:‏
صمصام الدّوله توسط شرف الدّوله و به وسیله محمّد شیرازى در قلعه‏اى که در آنجا محبوس بود میل کشده شد، امّا قبل از آنکه محمّد فراش به آن قلعه برسد شرف الدّوله فوت کرد، و محمّد فراش پس از آگاهی از فوت او به قلعه رفت و با ابو القاسم العلا که ناظر و حافظ آن قلعه بود مشورت نمود.
ابو القاسم اصرار داشت که پیش از آنکه فوت شرف الدّوله شهرت پیدا کند صمصام الدّوله را میل باید کشید، تا سلطنت بر فرزندان شرف الدّوله قرار گیرد. بنابراین محمّد فراش بعد از فوت شرف الدّوله، صمصام الدّوله را میل کشید^[۴۹۴]و در سال ۳۷۹ ه. ق^[۴۹۵] شرف الدوله ابو الفوارس شیردل بن عضد الدوله به مرض استسقا بدرود زندگانى نمود، در حالی که از عمرش ۲۸ سال گذشته بود و دو سال و هشت ماه امارت کرده بود. بهاء الدّوله‏^[۴۹۶] به ‏عنوان قائم‏ مقام به جای او بر تخت نشست، و خلیفه الطایع باللّه عباسى او را خلعت پادشاهانه پوشاند. بهاء الدّوله ابو منصور بن صالحان را که وزیر پدرش بود به وزارت مقرّر گردانید. در زمانی که بیمارى شرف الدوله شدت پیدا کرد، فرزند خود امیر ابا على را به اتفاق مادر و کنیزانش روانه فارس کرد. پس از رسیدن امیر ابا علی به بصره، خبر درگذشت شرف الدوله به آنها رسید، پس آنچه به همراه داشت به ارّجان فرستاد و خودش با عجله راهی ارّجان گردید. ابو القاسم العلاء بن حسن که در شیراز متولى امور بود، به آنها نوشت که در صورت رفتن آنها به آنجا آن شهر را تسلیم خواهد نمود. صمصام الدوله از قلعه ای که خود و برادرش ‏ابو طاهر در آنجا زندانى بودند آزاد شد، و درصدد آن شدند که ابو على بن شرف الدّوله را گرفته و به صمصام الدّوله تحویل دهند، و از آنجا با همراهی فولاد به سیراف رفتند.^[۴۹۷]
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

امّا ابو على قبل از آنکه دیالمه او را دستگیر کنند خود را از میان آنها بیرون انداخت و به اتراک ملحق شد و ترکان جانب ابوعلی را گرفتند. پس از جمع شدن دیلمیان به دور صمصام الدوله، امیر ابو على رو به شیراز رفت و میان ترکان و دیلمیان فتنه برپا شد. امیر ابو على از خانه خود بیرون آمد و پس از رفتن به اردوگاه ترکان در آنجا فرود آمد. دیلمیان اجتماع کردند و قصد دستگیرى و تسلیم او به صمصام الدوله را داشتند، که دیدند امیر ابو على به قرار گاه ترکان رفته است، نقاب برداشته، و دیلمیان با ترکان به ستیز برخاستند و بین آنها جنگ شد.
سپس ابو على و ترکان به فسا رفتند و بر آنجا مستولى شدند، اموال را جمع آوری و دیلمیان ساکن در آنجا را کشتند. ابو على به ارّجان رفت و ترکان به شیراز بازگشتند و با صمصام الدوله و دیلمیان که با او بودند جنگیدند. آنها شهر را غارت کرده و به ارّجان نزد ابو على بازگشتند، و مدّت مدیدى با وى اقامت کردند. در آن اثناء رسولى از جانب بهاء الدوله به ابو على رسید که از او دلجوئى کرده، ضمنا به پنهانى به ترکان هم نامه نوشته شد و آنها را بسوى خود جلب و از آنان استمالت و تطمیع شان کرده بود. آنها ابى على را به رفتن نزد بهاء الدوله ترغیب نموده آن را کارى خوب وانمود کردند. ابو على به سوى بهاء الدوله رفت و در نیمه جمادى الاخره سال ۳۸۰ ه. ق در واسط همدیگر را ملاقات کردند. بهاء الدوله ابو على را فرود آورد و او را گرامى داشت و پس از چند روز دستگیرش کرد و پس از مدتى کوتاه او را کشت، بعد از آن بهاء الدوله آماده عزیمت به اهواز گردید که از آنجا به فارس برود.^[۴۹۸] اما پس از کشته شدن ابو علی در بغداد میان ترک و دیلم اختلاف ایجاد شد و یکدیگر را کشتند. بنابراین بهاء الدوله برای ایجاد صلح در میان آنها رسولانی را فرستاد ولی آنها نپذیرفتند و رسولش را کشتند. عاقبت ترکان پیروز شدند و بر شوکتشان افزوده شد. از آن روزگار به بعد دیلم روی به پستی نهاد و بهاء الدوله نیز برخی از سران دیلم را گرفت و فتنه پایان یافت.^[۴۹۹]

کشته شدن صمصام الدوله:
عاقبت صمصام الدوله توسط ابونصر بن بختیار کشته شد. در عین حال، قدرت صمصام الدوله در نتیجه تسخیر مجدد کرمان و سرکوبى قیام پسران ابو منصور بختیار عز الدوله (پسر معز الدوله) در شیراز، تا آن اندازه مستقر شد، که لااقل توانست براى مدتى نیز خوزستان را در تحت قدرت خود درآورد. (۹۹۳ میلادى برابر ۳۸۳ هجرى) در سالهاى بعد دوباره خوزستان به دست بهاء الدوله افتاد، درحالى‏که صمصام الدوله در حوالى شوشتر گرفتار کمینگاه ترکها شد و ناگزیر به مراجعت گردید، ولى او پس از مراجعت به فارس انتقام خود را ازلشکریان ترک آنجا گرفت، (۹۹۵ میلادى مطابق ۳۸۶ هجرى) به ‏طورى که قسمتى از آنها به کرمان و سند گریختند و به زودى در آنجا از میان رفتند. بر این منوال نیز مبارزاتى که در همان سال بر ضد لشکریان بهاء الدوله در اهواز به عمل مى‏آمد و بر اثر آن پیشروى به سوى بصره، (۹۹۶ میلادى برابر ۳۸۶ هجرى)، همه در واقع صف‏آراییها و جنگهایى بود که بین ترکان و دیلمیان به وقوع مى‏پیوست.^[۵۰۰]‏ کیفیت قتل صمصام الدوله چنان است که در سال ۳۸۸ ه. ق صمصام الدوله در عراق عرب به عرض لشکر دستور داد و نام هر کس را که نسبش به دیلم نمی رسید و نیز شیعی نبود، را از دفتر حذف می نمود. چون آن سپاهیان از حصول مرسوم و علوفه نا امید شدند، مستحفظان که از صمصام الدوله وحشت داشتند اولاد بختیار رافریب دادند و ایشان را از بند بیرون آوردند؛^[۵۰۱] و جمعى کثیر از رنود و اوباش به آنها پیوستند؛ و جمعى از اکراد را گرد خود جمع نمودند. خبر این ماجرا به دیلمیانى که اخراج شده بودند رسید، و آنها نیز به آنان پیوستند و قصد ارّجان‏ کردند. در آنجا سپاهیان گرد آنها اجتماع نمودند؛ و صمصام الدوله متحیر ماند چه کند؛ و کسى را نداشت تا تدبیر کارهاى او را بکند.^[۵۰۲] در آن موقع ابوجعفر استاد هرمز در فسا مقیم بود، بعضى کسان که نزد او بودند به او گفتند آنچه مال دارد بین رجال پخش کند و بسوى صمصام الدوله برود، و او را بگیرد و به اهواز به سپاه خودش برساند، اگر او این کا را انجام ندهد او را بترساند. بر اثر خساست ابو جعفر سپاه او شورش کرد و پس از غارت خانه ی او توسط سپاهیان او مجبور شد خود را مخفی کند، اما سپاهیان او را گرفتند و نزد فرزندان بختیار بردند. پسران بختیار او را زندانى کردند، ولى حیله‏اى به کار برد و نجات پیدا کرد.
زمانی که صمصام الدوله از کیفیت حادثه خبر یافت قصد داشت که در یکى از قلاع فارس متحصن گردد تا سپاه او از بغداد بر گردد، امّا کوتوال آن قلعه او را به قلعه راه نداد و صمصام الدوله با سیصد نفر از لشکر در دودمان، در دو فرسخى شیراز فرود آمد. بنابراین عده ای از یاران صمصام الدوله به او پیشنهاد دادند که صمصام الدوله را با مادرش نزد ابى على بن استاد هرمز ببرند، و بعضى دیگر خواهان رفتن نزد کردها شدند وگفتند، قصد کردها نمائیم و آنها را بگیریم، و نیروی خود را تقویت نماییم. امّا پس از بیرون رفتن صمصام الدوله یارانش قصد دستگیری و غارت او را داشتند، بنابراین فرار کرد و به منطقه دودمان در نزدیکی شیراز رفت.
ابو نصر بن بختیار پس از آگاهی از این ماجرا رو به شیراز حرکت کرد. رئیس ناحیه دودمان که نامش طاهر بود، بر صمصام الدوله دست یافت و او را گرفت و نزد ابو نصر بن بختیار برد، و ابونصر بن بختیار صمصام الدوله را از وى گرفت و در ذى حجه به قتل رساند.^[۵۰۳] همینکه سرش را بریده نزد ابو نصر بردند گفت: « این سنتى است که پدرت برقرار کرد»، و با این حرف به کشته شدن بختیار به دست عضد الدوله اشاره نمود. در این زمان صمصام الدوله سی و پنج سال سن داشت و مدت امارت او در فارس نه سال و هشت ماه بود. ابونصر او را در سال ۳۸۸ ق/۹۹۸ م کشت و بر مدفنش در خانه خود دکه‏ اى بنا کرد. بدین وسیله حکومت بهاء الدوله در عراق کاملا تثبیت و تأمین شد، امّا همین که بهاء الدوله فارس را تصرف کرد، جنازه او را از آنجا بیرون آورد و پس از تجدید کفن، در آرامگاه خاندان بویه به خاک سپرد.^[۵۰۴]

فرمانروایی بهاءالدوله:
بهاء الدوله ابو نصر خسرو فیروز (م ۴۰۳ ه. ق) پادشاه سلسله آل بویه پسر عضد الدوله دیلمى بود. وى بعد از برادر خویش شرف الدوله دیلمى در سال ۳۷۹ ه. ق به سلطنت نشست، و پس از وفات صمصام الدوله دیلمى بر اهواز نیز دست یافت. عاقبت فارس را نیز از فرزندان عز الدوله دیلمى بازستاند. چهل و دو سال و نه ماه داشت که مالک عراق شد و بیست و چهار سال سلطنت کرد و بعد از او پسرش سلطان الدوله به سلطنت رسید، و خلیفه- القادر باللّه به او لقب شهنشاه قوام الدین داد. او با سلطان محمود غزنوى صلح کرد و از او دختر خواست. سرانجام در سال۴۰۳ه. ق در ارّجان‏ فارس به مرض صرع وفات یافت، و جنازه‏اش را بنا به وصیت خودش به نجف اشرف بردند.^[۵۰۵]

نبرد های بهاء الدوله:‏
شرف الدوله در بستر بیماری به خواهش امرای دولت بهاء الدوله را به نیابت خود برگزید، تا در ایام نقاهتش کار ملک را به سامان رساند. در همان روز که شرف الدوله وفات یافت بهاء الدوله در بغداد برسریر سلطنت تکیه داد؛ و از سوی خلیفه الطایع بالله خلعت و فرمان سلطنت یافت؛ و به توسعه قلمرو خود دست زد؛ در سال۳۸۰ ه. ق/۹۹۳ م به قصد تسخیر فارس به بصره رفت و ارّجان را تصرف نمود؛ و مال و خواسته بسیار به چنگ آورد، امّا از لشکر صمصام الدوله شکست خورد و به طرف اهواز عقب نشینی کرد. سال بعد به طمع زر و سیم الطائع را توقیف کرد و پس از مصادره اموالش، القادر بالله را به خلافت نشاند.^[۵۰۶] میان بهاء الدوله و ابو على بن استاد هرمز غبار معرکه هیجا در هیجان بود که خبر قتل صمصام الدوله شایع شد. آنگاه ابو على حسام انتقام در نیام کرده به اتفاق سایر امراء فارس از بهاء الدوله امان طلبید و بهاء الدوله نیز قبول نمود. ابو على با اتباع در سلک هواخواهانش منتظم گشت و مملکت اهواز به حوزه تصرف بهاء الدوله آمد و ابو على را به جانب فارس فرستاد، تا شر اولاد عز الدوله را دفع نماید. ابو على بر آن جماعت پیروز شد و ابو نصر بن بختیار طریق فرار اختیار نمود؛ و بهاء الدوله به شیراز آمد؛ و بعضى از اولاد و اتباع بختیار را که در آن ولایت مانده بودند به قصاص برادر به قتل رسانید. بعد از این وقایع بهاء الدوله به کام دل روزگار می گذرانید، تا در سال ۴۰۳ ه. ق در ارّجان‏ به مرض صرع درگذشت، و به موجبى که وصیت کرده بود امراء دیلم جسدش را به نجف برده دفن کردند. مدت حیات بهاء الدوله چهل و نه سال و دو ماه بود و مدت سلطنتش بیست و چهار سال، و فخر الملک ابو غالب محمد بن على وزارتش را در دست داشت.^[۵۰۷]

تصرف فارس و خوزستان‏:
دیلمیانى که با ابى على بن استاد هرمز در اهواز بودند به اطاعت بهاء الدوله درآمدند، زیرا پسران بختیار پس از کشتن صمصام الدوله و تصرف فارس به ابى على بن استاد هرمز نامه نوشتند و او را از آن رویداد آگاه کردند. آنها یاد آور شدند که وى تکیه گاه آنهاست و دستور دادند که از دیلمیانی که با او هستند برای آنها بیعت بگیرد و آماده جنگ با بهاء الدوله باشد. ابو على بنا به سابقه که از جانب برادرانشان در اسارت آنها داشت از آنان بیمناک شد. او دیلمیان را گرد آورد و آنها را از آن واقعه آگاه نمود، و پس از مشورت با آنها رأی آنها بر این بود، که به طاعت فرزندان بختیار درآمده و با بهاء الدوله جنگ کنند، امّا ابو على با رأى آنها موافقت نکرد و صلاح را در این دید که با بهاء الدوله مکاتبه و او را جلب کند و نسبت به سلوک او با دیلمیان او را سوگند دهد. دیلمیان نسبت به ترکهای سپاه بهاء الدوله بیمناک بودند، بنابراین بهاء الدوله به ابو على نامه نوشت و استمالت کرد و به او و به دیلمیان امان و وعده احسان داد.^[۵۰۸] رسولان بین آنها رفت و آمد کردند؛ بهاء الدوله علت خونخواهى خود را قتل برادرش اعلام نمود؛ و از آنها تقاضای اطاعت نمود و گروهى از اعیان خود را نزد بهاء الدوله فرستاد تا او را سوگند داده و از وی اطمینان حاصل نمایند؛ و به یاران خود که در سوس مقیم بودند نامه نوشته و آنها را از این وضع آگاه نمایند. بنابراین بهاء الدوله به امید پیوستن دیلمیان مقیم در باب السوس به آنجا رفت، اما آنها با سلاح بیرون آمدند و نبرد سختی میان آنها در گرفت.
بهاء الدوله را نفس در سینه تنگى کرد و به او گفته شد، عادت دیلمیان بر این است که به هنگام جنگ و ستیزشان شدّت می یابند، تا دشمن گمان نکند که آنها ترسیدند. سپس دست از جنگ برداشتند و شخصی را نزد بهاء الدوله فرستادند تا از او سوگند گیرد، سپس هر دو سپاه به هم پیوستند و به طرف اهواز حرکت نمودند.^[۵۰۹] ابو على بن اسماعیل امور خویش مرتب کرد و اقطاعات بین ترکان و دیلمیان پخش کرد سپس بر رامهرمز و ارّجان و برخی از بلاد خوزستان مستولى شد.^[۵۱۰]
ابو على بن اسماعیل به سمت شیراز حرکت کرد و در بیرون از شهر فرود آمد. فرزندان بختیار برای مقابله او با یاران خود از شهر بیرون آمدند و با ابو على و سپاهیانش جنگیدند، اما همین که جنگ شدت پیدا کرد برخى از یاران پسران بختیار از آنها رویگردان شدند و به لشکر ابوعلی ملحق شدند،^[۵۱۱] و برخی به شهر وارد شدند و به نام بهاء الدوله شعار دادند. در آن هنگام نقیب ابو احمد موسوى در شیراز بود، او از جانب بهاء الدوله به رسالت نزد صمصام- الدوله فرستاده شده بود. همین که صمصام الدوله کشته شد در شیراز ماند، و چون نداى مردم را شنید که براى بهاء الدوله شعار می دادند، گمان کرد که فتح شهر به پایان رسیده است، در آن روز جمعه به مسجد رفت و در آنجا خطبه به نام بهاء الدوله خواند.
از آن سوى پسران بختیار به شهر بازگشتند و یارانشان گرد آنان جمع شدند، بنابراین نقیب ترسیده و پنهان شد، و او را در سله‏اى^[۵۱۲] براى ابى على بن اسماعیل حمل کردند و بردند. پس از آن یاران پسران بختیار نزد ابو على رفته و اطاعت از وى را گردن نهادند، و او بر شیراز استیلاء یافت، و پسران بختیار گریختند. ابو نصر به بلاد دیلم رفت، و دومى که ابو القاسم باشد به بدر بن حسنویه پیوست و از آنجا به بطیحه رفت.^[۵۱۳]
زمانی که ابو على شیراز را متصرف شد، بهاء الدوله را از این پیروزی آگاه کرد. بنابراین بهاء الدوله به قصد شیراز از ارّجان بیرون آمد و از شهر نوبندگان گذشت و با پیروزی وارد شهر شیراز شد. او همین که مستقر گردید، امر به غارت روستاى دودمان و آتش زدن آن نمود و هر کس از اهالى آنجا بود کشت و مستأصل کرد، و جنازه برادرش صمصام الدوله را از خاک بیرون آورد و تجدیدکفن نمود و در قبرستان آل بویه، بیرون دروازه استخر شیراز، در جوار قبر مطهر امام ‏زاده شاه امیر على ابن حمزه ابن امام موسى کاظم، سلام اللّه علیه مدفون نمود. سپس سپاهى به سرکردگى ابى الفتح استاد هرمز به کرمان روانه داشت و آنجا را تصرف نمود، و او به عنوان نماینده بهاء الدوله در کرمان اقامت گزید.^[۵۱۴]

مرگ بهاءالدوله و پادشاهی سلطان الدوله:
بهاء الدوله ابو نصر بن عضد الدوله بن بویه که در آن هنگام پادشاه عراق بود، مثل پدرش به علت بیماری صرع در ارّجان درگذشت و جنازه‏اش را به مشهد امیر المؤمنین على علیه السلام بردند، و نزد پدرش عضد الدوله به خاک سپردند. عمر او بهنگام فوت چهل و دو سال و نه ماه و نیم و مدت پادشاهى او بیست و چهار سال بود. پس از فوت او فرزندش سلطان الدوله ابو شجاع که در این زمان در ارّجان به سر می برد، از ارّجان به شیراز رفت و زمام امور سلطنت را به دست گرفت، و برادر خود جلال الدوله ابا طاهر بن بهاء الدوله را در بصره-کوفه و موصل اندکى قبل از آن به اطاعت فاطمیان مصر درآمده بود- و برادرش ابو الفوارس را به عنوان حاکم کرمان به حکومت نشاند.^[۵۱۵]

فرمانروایی بویه ابو منصور بن رکن الدوله (مؤید االدوله):
در سال ۳۴۴ه. ق معز الدوله مقام ریاست و امیر الامرائى را به سبب بیمارى به فرزندش ابو منصور بختیار واگذار کرد. معز الدوله که خود در بیماریهایش بى‏تاب و پر ناله بود ناگزیر وصیت‏نامه نوشت و مقام امیر الامرائى را چنانکه گفتم به پسرش واگذاشت.
همچنین در این سال بود که ابن ماکان - محمد بن ماکان است، نه موسى بن ماکان - به اصفهان یورش برد. او از خراسان از راه بیابان یورش آورده بود. بویه ابو منصور بن رکن الدوله و خانواده و یاران ایشان ناگزیر شدند که با بدترین وضع به خان النجان و از آنجا به رباط بروند و ابن ماکان بر اصفهان چیره شد. در این هنگام ابن عمید که در ارّجان بود همراه با گروهى عرب و اندکى دیلمى که با خود داشت حرکت کرد. او هنگامى به ابن ماکان رسید که بویه ابن رکن الدوله را دنبال کرده، بار و بنه او را غارت کرده، و گنجینه‏هاى او را ربوده بود. تنها بویه و خانواده او از رسوائى اسارت جان به در بردند. ابن عمید در «خان النجان» به ابن ماکان رسیده یارانش را کشتار و اسیر کرد، خود او را زخمى و دستگیر کرده و به دژ آن «خان» برد. سپس به اصفهان رفت و یاران ابن ماکان را منهزم نمود و امیر ابو منصور بویه^[۵۱۶] پسر رکن الدوله با خانواده‏اش با اطمینان کامل بازگشتند و آن شکست بزرگ جبران شد.^[۵۱۷]

فرمانروایی بختیار:
در سال۳۵۸ ه. ق شیرزاد بن سرخاب دبیر دیوان فارسى از بغداد تبعید شد. شیرزاد بر بختیار چیره بود و خودکامگى نشان مى‏داد. بختیار سوگند یاد کرده بود که بدون اجازه و ‏راى او فرمان و دستورى ندهد. او سربازى نیز انجام داده بود و علاوه بر دعوى دلیرى، دلبستگى خاصی به مال اندوزى و پناهندگى دادن و سود بسیار گرفتن از راه نادرست داشت. او بختیار را از پرداخت بخششها که به دیلمیان و ترکان مى‏داد بازداشت، و او را به خودکامگى و ایستادگى کشاند. در نیرنگ بر ضد سبکتکین پرده‏دار به طمع دست اندازى بر اموالش شرکت جست. او مى‏خواست لقب سپهسالار و سردارى سپاه را بگیرد. چون گزارش به سبکتکین رسید، از دیدار بختیار و رفتن به خانه او جز پس از مدتى آن هم با احتیاط و هوشیارى خوددارى نمود. کار شیرزاد بر سپاه سنگین مى‏آمد، زیرا بختیار ایشان را عادت داده بود که به هیچ خواست کوچک یا بزرگ ایشان پاسخ منفى ندهد، و شیرزاد او را از این رفتار منصرف نمود. دبیران نیز از شر شیرزاد ترسیدند و دشمن او شدند، زیرا دست آنان را از پناه دادن کوتاه کرده بود، و نیز وزیر ابو الفضل شیرازى نیز براى رام داشتن ترکان از او پرهیز می کرد، و میان آنها شکرآب شد. ترکان براى کشتن شیرزاد همدستان شده، و براى گرفتن اجازت به خانه سبکتکین رفتند.
چون گزارش به بختیار رسید به او پیشنهاد کرد که به خانه سبکتکین برود و او را خوشبین کند، و خود را به دامان او افکند و از او بخواهد که شر ترکان از او دور کند. بختیار وزیر ابو الفضل را نیز همراه شیرزاد براى کمک فرستاد، زیرا که ناهماهنگى این دو هنوز آشکار نشده بود. آنها به خانه سبکتکین رفتند، و ترکان را در حال رایزنى براى کشتن شیرزاد دیدند. سبکتکین اجازه کشتن شیرزاد را نداد، بلکه دستور ترساندن او را داده بود، تا فرار کند و نتواند در پایتخت بماند. چون ابو الفضل وزیر و شیرزاد دبیر به سبکتکین رسیدند خواهش و فروتنى نمودند، و او صادقانه به آنها گفت اگر ترکان از من نمى‏ترسیدند، شیرزاد را کشته بودند و نمى‏گذاشتند که به اینجا بیاید، و دستور داد که هم اکنون باید به هر جا که مى‏خواهد برود. شیرزاد در تنهایى بختیار را دید و او را از وزیر ابو الفضل شیرازى‏ ترساند؛ و با هم پیمان بستند که او را بر کنار و دستگیر کند؛ دارائى او و وابستگانش را بگیرد؛ نیز موافقت کرد که پس از بیرون رفتن شیرزاد خانه و خانواده و فرزندان و آبادیهاى او را نگهدارى کند؛ و آنها را به نام فرزند خود سالار بن بختیار نماید؛ تا طمع دیلمیان و سپاهیان از آن بریده شود و ترکان و دیگر لشکریان به وى خوشبین گردند. سپس او به جاى خویش باز گردد و به خدمت ادامه دهد. بدین شکل شیرزاد به اهواز و از آنجا به ارّجان‏ نزد ابن عمید رفت، و او که تازه به سوک پرده‏دار خود روین خویشاوند شیرزاد نشسته و از مرگ او را بسیار آزرده بود، در روى شیرزاد شمایل روین را دید، و او را بسیار گرامى داشت. کالا و پوشاک بسیار براى او فرستاد و سفارشنامه مؤکد براى او به رکن الدوله نوشت، و نوید داد تا براى او میانجى شود. سپس پیشنهاد کرد که به نزد رکن الدوله رود و نامه او را ببرد و در آنجا بماند تا ابن عمید بیاید، ولى همینکه شیرزاد به رى رفت در آنجا درگذشت.^[۵۱۸]

- جمعیت: جمعیت استان قم طبق سرشماری نفوس و مسکن سال ۱۳۷۵ دارای ۸۵۳۰۴۴ نفر جمعیت بوده است که از این تعداد ۷۸۵۵۲۹ تفر شهری و ۶۷۴۱۷ نفر روستایی و ۹۸ نفر غیر ساکن بوده اند. با توجه به مصوبه‌های مورخ ۹/۵/۷۵ هئیت محترم وزیران روستای گازران مرکز بخش جعفرآباد به شهر جعفریه و روستای کهک مرکز بخش کهک به شهر کهک تبدیل شده وهمچنین در سال ۱۳۷۹ روستای دستجرد به شهر دستجرد و روستاهای حاجی آباد لکها، والیجرد، مرادآباد و حسن آباد اعرابی به شهر قنوات تبدیل شده است. تراکم جمعیت استان در سال ۱۳۷۵ برابر با ۷۶ نفر در کیلومتر مربع و تراکم جمعیت شهرقم در همان سال ۷۰۶۹ نفر در کیلومتر مربع بوده است.
در زمان قاجاریه تلاشهای پراکنده برای شمارش جمعیت انجام گرفت که اغلب به صورت موردی و موضعی به اجرا در می‌آمد. درسال۱۲۹۷، به منظور ثبت وقایع چهارگانه اداره ثبت احوال کشور تأسیس شد. با ثبت اطلاعات مربوط به تولد، فوت،ازدواج و طلاق توسط اداره مذکور، ضرورت اطلاع از جمعیت کشور، و تعیین سازمانی که مؤظف به جمع آوری این اطلاعات باشد مورد توجه قرار گرفت.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

افزایش غیر قابل انتظار جمعیت کشور طی سالهای ۱۳۵۵لغایت ۱۳۶۵که آگاهی از روند تغییرات جمعیت پس از سال ۱۳۵۵را مورد تأکید قرار می‌داد و نیز وجود جابجایی‌های عمده جمعیت ناشی از جنگ تحمیلی که چارچوبهای آماری حاصل از سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۶۵را دستخوش دگرگونیهای بزرگ و غیر قابل اغماض کرده بود، سیستم برنامه ریزی کشور و به تبع آن، مرکز آمار ایران را برآن داشت که در زمانی کوتاهتر از فاصله متداول ده ساله، به انجام یک تمام شماری از جمعیت کشور تحت عنوان طرح آمارگیری جاری جمعیت سال ۱۳۷۰ اقدام کند و برای اولین بار درکشور سرشماری جمعیت را با یک آمارگیری نمونه ای همراه ساخت. در سال ۱۳۷۵، چهارمین سرشماری عمومی نفوس ومسکن به مرحله اجرا درآمد که نتایج آن مناسبترین ابزار برنامه ریزیهای توسعه اجتماعی- اقتصادی درکشور است.
لازم به ذکر است استان قم در سال ۱۳۷۵ تنها دارای یک شهر بوده است که در سالهای بعد تعداد شهرها به پنج شهر افزایش پیدا کرد و همچنین این استان در سال ۱۳۷۵ دارای چهار بخش بوده است که در سالهای بعد به پنج بخش تفکیک شده است.
شهر قم از جنوب به شمال بوسیله رودخانه به دو قسمت شرقی وغربی و همچنین از غرب به شرق بوسیله راه آهن تهران _ یزد تقریباً به دو قسمت شمالی و جنوبی تقسیم می‌شود، بدین ترتیب چهار منطقه شهری مجزا و محصور بین خط آهن و رودخانه به وجود آمده است که عبارتند از منطقه شمال شرقی با نام منطقه یک(قم۱)، شمال غربی با نام منطقه سه(قم۳)، جنوب غربی منطقه دو(قم۲)، وجنوب شرقی منطقه چهار(قم۴).
۳-۱-۵-خانوار و جمعیت برحسب جنس در نقاط شهری و روستایی